دلیل خواندن سوره حمد در نماز چیست؟

چرا باید در نماز حتما سوره حمد خوانده شود؟

در خصوص علت خواندن سوره حمد در نماز و عدم جایگزینی دیگر سوره های قرآن با این سوره مهم، به چند دلیل عمده می توان اشاره نمود که در ادامه این بخش از دین و مذهب نمناک مشاهده می کنید.

در حدیثی امام رضا(ع) می‌فرماید:

اگر کسی بپرسد:چرا به مردم دستور داده شده تا در نماز قرآن بخوانند؟ در جواب گفته می‌شود:این دستور برای این است که قرآن متروک و مهجور نشود، بلکه با خواندن و شنیدن در نماز، در جامعه منتشر شود و از گزند فراموشی در امان بماند.

اگر بپرسد:چرا در هر قرائتی باید حتماً سوره حمد خوانده شود و نه سوره دیگری؟ در جواب گفته می‌شود:برای این‌که هیچ سوره‌ای از سوره‌های قرآن مثل سوره حمد مشتمل بر جوامع خیر و حکمت نیست و شرح آن چنین است:

«الْحَمْدُ لله»

نمازگزار با گفتن این عبارت، شکری که بر عهده او به خاطر توفیق یافتن به انجام کار خیر، آمده است را ادا می‌کند.

«رَبِّ الْعالَمِینَ»

این عبارت تمجید حقّ تعالی و ستایش او است و با آن بنده اقرار می‌کند که او فقط خالق و مالک است نه شخص دیگری.

«الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ»

با این عبارت بنده، از خدا طلب مهربانی می‌کند‏ و پروردگار و نعمت‌هایش بر همه مخلوقات را یادآوری می‌کند.

«مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ»

اقرار به زنده شدن مردگان و حساب و مجازات بندگان بوده و با این کلام، همان طور که مالکیت دنیا را برای خدا می‌داند، اقرار به مالکیت او بر آخرت می‌کند.

«إِیَّاکَ نَعْبُدُ»

با این عبارت؛ رغبت و تقرّب خود به خدا را بیان کرده و از اخلاص عمل فقط برای خالق و نه دیگری خبر می‌دهد.

«إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ»

از خدا تقاضا می‌کند که توفیق و عبادتش را زیاد کرده و نعمت‌ها و از او می‌خواهد تا همچنان او را یاری کند.

«اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ»

از خدا تقاضای ارشاد کرده و نیز بدین وسیله به ریسمان هدایتش چنگ زده و همچنین از خدا می‌خواهد که معرفتش را به او و به عظمت و کبریائیش زیاد کند.

«صِراطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ»

این جمله تأکید بنده نسبت به هدایت و رغبتش در ارشاد شدن را رسانده و نیز با این عبارت، متذکّر نعمت‌های حقّ تعالی بر اولیائش شده و میل و رغبتش را به مثل چنین نعمت‌هایی نشان می‌دهد.

«غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ»

بنده، با اداء این عبارت از این‌که در زمره معاندین و کافرین و کسانی باشد که پروردگار و امر و نهی او را خفیف و کوچک می‌شمرند، به خدا پناه برده است.

«وَ لَا الضَّالِّینَ»

با این کلمه بنده از خدا درخواست می‌کند تا او را از کسانی که بدون شناخت، از راه او منحرف شده‌اند ولی تصور می‌کنند که بر حق هستند، قرار ندهد.

و بدین ترتیب در این سوره، جوامع خیر و حکمت مربوط به دنیا و آخرت قرار گرفته که در هیچ جا این‌گونه یک‌جا نیامده است. (شیخ صدوق، علل الشرائع، ج 1، ص 260)

حدیث درباره سوره حمد از امام محمد باقر(ع)

از امام باقر(علیه السلام) درباره حکم کسی که در نمازش «فاتحة الکتاب» قرائت نکرده بود، سؤال شد؛ حضرت فرمود:

لَا صَلَاةَ لَهُ إِلَّا أَنْ یَقْرَأَ بِهَا»؛« نمازش، نماز شمرده نمی شود، مگر این که در آن«فاتحة الکتاب» را قرائت کند.

در روایت دیگر می فرمایند:

کُلُّ صَلَاةٍ لَا یُقْرَأُ فِیهَا بِفَاتِحَةِ الْکِتَابِ فَهِیَ خِدَا؛ هر نمازی که در آن فاتحة الکتاب خوانده نشود، ناقص است. (شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 6، باب القراءة فی الصلاة، ص 37-39)

فواید سوره حمد در روایتی از پیامبر اکرم(ص)

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به جابربن‌عبداللّٰه انصاری فرمود:

ای جابر! آیا برترین سوره‌ای که خدا در کتابش نازل فرموده به تو بیاموزم‌؟

جابر عرض کرد:آری، پدر و مادرم فدای تو باد! ای رسول خدا! آن را به من بیاموز.

پس رسول اکرم صلی الله علیه و آله سورۀ «حمد» (ام‌الکتاب) را به او تعلیم داد و فرمود:

ای جابر! آیا آگاهت سازم از این سوره‌؟

عرض کرد:چرا، پدر و مادرم فدای تو باد! یا رسول اللّٰه! از آن مرا با خبر ساز.

فرمود:آن شفای هر دردی است جز مرگ. (تفسیر عیاشی، ج 1، ص 34، «تفسیر سورۀ حمد»، حدیث 9؛ تفسیر البرهان، ج 1، ص 42؛ تفسیر مجمع‌البیان، ج 1، ص 17 و 18)

از توضیحات ارائه شده مشخص می‌شود که سوره حمد به دلیل ویژگی‌های خاص و منحصر به فردی که دارد، در مقایسه با سوره‌های دیگر، جایگاه برتری دارد. به همین دلیل، در نماز، سوره حمد را قرائت می‌کنیم.