15 بهمن جشن میانه زمستان و سنت جشن گاهنباری

آشنایی با جشن میانه زمستان و پیشینه ی آن

یکی دیگر از جشن هایی که ایرانیان باستان در 15 بهمن ماه برگزار می کردند و امروزه به فراموشی سپرده شده جشن میانه زمستان است. برگزاری جشن های مختلف در ماه ها نشان می دهد که ایرانیان فرهنگی شاد داشته که غم و اندوه در آن جایی نداشته است ولی متاسفانه بسیاری از این جشن ها به مرور زمان فراموش شده اند. در 15 بهمن ماه یا چهل و پنجمین روز زمستان و میانه زمستان جشن میانه زمستان به علت شکسته شدن غول سرما و دوباره زنده شدن و آغاز نفس کشیدن زمین با آیین ویژه ای برگزار می شد که در این بخش از فرهنگ و هنر نمناک درباره این جشن باستانی توضیج بیشتری خواهیم داد.

جشن میانه زمستان یا جشن کشاورزی

در ایران باستان هر ساله روز 15 بهمن و 45 روز از زمستان جشن میانه زمستان برگزار می شد که آن را جشن کشاورزی نیز می دانسته اند. در گذشته شغل اکثر مردم دامداری و کشاورزی بوده است بنابراین سرما و گرما و زنده شدن زمین برای آنها بسیار پر اهمیت بود.

نیاکان ما معتقد بودند که در 15 بهمن ماه سرما شکسته می شود و 45 روز آینده تا عید نوروز به سمت گرما پیش می رود و گیاهان کم کم بیدار می شوند و کشاورزی کم کم بیدار می شود به همین دلیل در این روز جشنی برگزار می نمودند. 

جشن میانه زمستان ، جشن گاهنباری

جشن میانه زمستان دارای ابعاد بسیار گوناگونی است و به عنوان جشن گاهنباری نیز شناخته می شود. در آیین زرتشت معتقدند که خداوند در 6 روز دنیا را آفریده است. زرتشتیان نام این دوران را  گاهنباری گذاشته اند از این رو این دوران را بسیار مقدس می دانند.

گاهنبار چیست ؟

گاهنبار یا گاهبار یا گَهَنبار بنابر در واقع آن 6 روزی است که خداوند دنیا را آفریده است.در دین کهن زرتشتی آمده است که اهورامزدا آفرینش جهان مادی را در 6 گاهنبار به انجام می رساند که این 6 گاهنبار عبارتند از: 

میدیوزَرِیم نخستین گاهنبار و برابر با  روز 15 اردیبهشت ماه که در این هنگام آسمان آفریده شد. 

گاهنبار دوم میدیوشـِیم که برابر است با روز پانزدهم تیرماه، صدوپنجمین روز سال که در این روز «آب» آفریده شد.

 گاهنبار سوم پَیته شَهیم برابر است با روز 30 ماه شهریور یا صد و هشتادمین روز سال که زمین آفریده شد.

 گاهنبارچهارم  اَیاسرِم برابر است با 30 مهر ماه یا دویست و دوازدهمین روز از سال، که گیاهان آفریده شدند.

گاهنبار پنجم یا میدیارِم که برابر است با 20 دی ماه یا دویست و نودمین روز از خلقت هستی ، که جانوران آفریده شدند. 

گاهنبار ششم هَـمَـسپَـتمَدُم  که در سیصد و شصت و پنجمین روز (سال کبیسه) از خلقت زمین که به آن وهیشتواشت گاه نیز می گویند، انسان ها و مردم آفریده شدند. 

در آخرین و هفتمین مرحله آتش که نمادی از انرژی، نیرو و توان جنبش در هستی است. شش گهنبار جشن پاسداشت این آفریده ها است و به همین سبب برخی دانشمندان نوروز را جشن آفرینش آتش و بزرگداشت آن می دانند. جالب است بدانید که هریک از جشن های شش گانه ی گاهنبارها تا 5 روز به طول می انجامیده است. آخرین روز هر گاهنبار مهم ترین روز جشن می باشد. 

نقش گاهنبار در جشن میانه زمستان چیست؟ 

باوری وجود دارد که می گوید گهنبارها با کشاورزی و دامداری و زندگی کشاورزی دارای پیوند هستند و در واقع آغاز جشن کشاورزی بوده اند. سال گاهنباری از هنگام انقلاب تابستانی یا نخستین روز تابستان آغاز می شده و پس از 7 پاره ی زمانی مختلف (3 پایان فصل و 4 میانه ی فصل) به آغاز سال بعدی می رسیده است. 

براساس این عقیده تحریف های عصر ساسانی سبب شده که بسیاری از افراد جشن های گاهنباری به تقویم مزدیسنا را با باورهای دینی ساختگی خود تطبیق دهند و چنانچه در نمناک اشاره شده است برای آن ها دلایلی مذهبی مانند خلقت آسمان، آب، زمین، گیاه، جانوران و مردم بیاورند و در فاصله ی حقیقی جشن های گاهنباری دخل و تصرف فراوانی انجام دهند.

با توجه به شمار ششگانه نام های گاهنبارهایی که در آغاز ذکر شد، دو کمبود برای نام گاهنبار پایان بهار و نیمه زمستان دیده می شود. پایان بهار، مصادف با آغاز سال و جشن های سال نو در این نظام گاه شماری بوده است. گاهنبار نیمه زمستان نیز به فراموشی سپرده شده که احتمالا دلیل  فراموشی نام گاهنبار میانه زمستان ناشی از تصرف های موبدان عصر ساسانی و به قصد تطبیق تعداد گاهنبارها با شش مرحله آفرینش است.

جشن میانه زمستان چگونه برگزار می شد؟

ایرانیان همه از توانگر و ناتوان، دارا و ندار در این جشن شرکت کرده و هر کس به توان خود خوراکی هایی جمع می کرد و دور هم یا در معابد زرتشتی جمع می شدند و به ستایش اهورامزدا و سپاس گزاری از او برای داده ها و آفریده های نیکش می پرداختند و موبد معبد برای سال جدید کشاورزان دعا می کرد. 

پس از نیایش سفره ای گسترده می شد و همه بر سر سفره می نشستند و از آن بهره می جستند. مردم بعد از این جشن  کم کم وسایل کشاورزی را از انبار ها بیرون می آوردند و آن ها را تمیز و تعمیر می کردند و برای سال جدید و کشت و کار بهتر آماده می شدند.