بازاری کاملا ایرانی به وسعت غرب تهران در حال ساخت

«بازار» در فرهنگ و تاریخ ایرانی از گذشته های دور بدین سو، بخشی مهم از شخصیت پیچیده انسان ایرانی را بازمی تابانده است. پژوهشگران و تاریخ نگاران، بازار را همچون باغ و خانه ایرانی در تاریخ، جلوه ای مجسم از انسان ایرانی با همه جلوه های زندگی اش برشمرده اند؛ به عنوان نمونه، سادگی بیرونی اما پیچیدگی و تودرتویی و ویژگی «شهر فرنگ»ی درونی بازارها در این سرزمین کهن را دقیقا بازتابی از ظاهر ساده اما درون پیچیده ایرانیان می دانند.

 

 بازار، آنگونه که می شناسیم، پدیده ای شرقی در تاریخ به شمار می آید و البته بازار ایرانی در این میانه از بسیاری هم ترازان اش دل رباتر است؛ گستره ای در ظاهر اقتصادی، اما مینیاتوری از فرهنگ، جامعه و بازتاب گوشه هایی از زیست روزمره انسان ایرانی را در تاریخ می نمایاند. 

 

 بازارهای ایرانی، چندوجهی بودند و کارکردهایی گوناگون در خود جای می دادند؛ بیرونی ساده و پوشیده اما درونی پرهیاهو و پیچیده داشتند. در همه جزییات آن به اندازه ای دقت می شد که آدمی در شگفت می ماند؛ پدیدآورندگان اش گویی نه در پی پدیدآوردن یک مجموعه اقتصادی، که، به آفرینش یک اثر هنری یا سرودن یک غزل دل ربا مشغول بودند. ایرانیان از نظر تاریخی و اجتماعی، وجوه گوناگون هنرمندی، شاعری، سادگی در عین پیچیدگی و شخصیت چندوجهی خویش را هنرمندانه و هوشمندانه در پدیدآوردن پیکره ای بزرگ همچون بازار به کار گرفته بودند.

 

 انسان ایرانی در گذشته، در همان هیاهوها و پیچیدگی های بزرگِ بازارها آرام می گرفت؛ او تنها برای خرید به بازار نمی آمد؛ آن پهنه گسترده، مینیاتوری از زندگی و فرهنگ دیرینه ایرانی را در خود جای داده بود و او که به سودای خرید به بازار ره سپرده بود؛ گویی در دامان گسترده فرهنگ دیرینه سرزمین خویش آرام می گرفت.

وجود قهوه خانه ها و غذاخوری ها، مسجدها، سقاخانه ها، امام زاده ها در کنار سراها، تیمچه ها و کاروان سراها، منظومه ای جذاب پدید می آورد. اینگونه بود که دیگر بازار، تنها پیکره ای اقتصادی نبود؛ ساختار فیزیکی و کارکرد درونی آن، جلوه های فرهنگی، اجتماعی، هنری و مردمی جامعه را بازمی تاباند. وجود کارکردهای گوناگون اقتصادی، فرهنگی، هنری، معماری و مردمی در بازارها از ذوقی روایت می کرد که ایرانیان در گذر زمان برای آفرینش یک اثر هنری و برآوردن تمنیات شان در زندگی فردی و اجتماعی به کار بسته بودند.

 

ایرانیان از گذشته های دور تا روزگار کنونی به بازار همچون پهنه ای با کارکردهای گوناگون برای گردهم آیی های خویش و برطرف کردن نیازها و دغدغه های زندگی روزمره و سرانجام آرامش یافتن در دامان آن می نگریستند. با درک همین مساله است که به درازاکشیدن زمان حضور در بازار در گذشته، دیگر پدیده ای عجیب به شمار نمی آمد؛ ایرانیان، از گذشته های دور تا امروز، پدیده ای به نام «بازار» را دوست می داشته، با آن هم نشینی و هم زیستی می کرده و در هیاهوی ظاهری آنجا به آرامش می رسیده اند.

 

با درنگی بر زندگی فردی و اجتماعی انسان ایرانی در گذر زمان در این زمینه، به اهمیت اجتماعی و فرهنگی بازار در زندگی وی می توان پی برد. او بخشی از دنیال خیال و شخصیت درونی اش را در بازارها تجسم بخشیده است. از همین رو است که بازار، بخشی جدایی ناپذیر از زیست روزمره یک ایرانی به شمار می آید. بازارهای قدیم ایرانی به سبک همه بازارهای مشرق زمین، همه چیز را در خود یکجا داشتند؛ انسان ایرانی در بازار آرام می گرفت. 

تهران، به سوی آینده روی دارد. این شهر بزرگ با وجود تاریخی سراسر دگرگونی در سده های پیش، اما به آینده ای باشکوه با دگرگونی هایی نو می نگرد؛ شهری با سوداهایی بزرگ و اندیشه هایی مترقی. واپسین سال های سده چهاردهم و در آستانه سپیده دم سده پانزدهم خورشیدی، روزگار دگرگونی های نوین اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی برای تهران می تواند به شمار آید. ورود پدیده های تازه به این شهر بزرگ، همچنین دگرگونی رخسار پایتخت، جامعه ایران نیز را در آغاز مرحله ای تازه از زیست خود می تواند جای دهد

 

 

صدای هیاهوها مردمانی را اکنون می توان شنید که در آینده ای نزدیک مشتاقانه بدین جا روی می آورند؛ فرزندان همان ها که روزگاری دورتر به سوی بازارهای قدیم ایرانی روی می نهادند تا هم زمان با خرید و برآوردن نیاز اقتصادی در آن بازارمکاره ها، روح خیال انگیز خویش را در جست وجوی پهنه ای اجتماعی، هنری و فرهنگی آرامش دهند؛ همان ها که در کنار خرید در حجره ها و سراها، در قهوه خانه هایش دمی می آسودند، چای می نوشیدند و نقلی می شنیدند؛ در مسجدهایش نماز می خواندند و اگر مسافر راهی دور بودند؛ در کاروان سراهایش اقامت می گزیدند. ایران مال، دریافتی نو از همه این ها را یکجا دارد. 

 

تهران، روزگاری نو در پیش دارد. این شهر بزرگ، در دوران نوین توسعه و ترقی خویش رفته رفته به پدیده هایی خو می گیرد که در بستر فرهنگ، جامعه و تاریخ این سرزمین دیرینه، پیشینه ای دراز دارند. بزرگ بازارها (مال ها) وارثان شایسته بازارهای تاریخی مشرق زمین و ایران اند و «ایران مال» می کوشد طلایه دار و سلسله جنبان این کاروان ترقی باشد.