شب یلدا
شب یلدا یا شب چلّه یکی از کهن ترین جشن های ایرانی است که در ادامه این مطلب به فلسفه این شب، علت نامگذاری و رسوم سنتی ویژه این شب اشاره خواهیم کرد.

شب یلدا نشانگر چه چیزی در تاریخ است؟

شب یلدا یا همان شب چله که به عنوان بلندترین شب سال و آخرین شب آذر ماه شناخته شده است قدمتی تاریخی و طولانی دارد، دلیل اینکه این شب را شب چله نامیده اند این است که فردای آن چله بزرگ که به مدت 40 روز طول میکشد شروع خواهد شد.

گفته شده است در ایران باستان به خاطر اینکه روز را به کشت و کار می گذراندند آفریده فردا محسوب می شده اما شب که پر از سکوت و تاریکی مطلق بود و دزدی ها و کشتار ها در آن انجام می گرفت بنابر این نوشته شده است که اهریمن به وجود آورنده آن است.

به همین منظور ایرانیان با روشن کردن آتش و روشنایی بخشیدن به خانه ها این شب را بی آزار به صبح می رساندند تا از گزند جادوگران، نیروی اورمزدی، پریان و دیوان در امان باشند، چراکه بر این باورند که مکانی که در آن آتش روشن شود آنها نمی توانند به آن خانه راه یابند، به همین خاطر یک نفر که نام آتروپات به او داده بودند را مسئول روشن نگه داشتن آتش می کردند.

شب یلدا

جالب است بدانید هنوز هم که هنوز است خراسانیان مجالس شبانه خود را با نام آتشان خطاب می کنند. این جشن نشان دهنده آن است که ایرانیان پیش از هزاران سال قبل به حرکت خورشید پی برده بودند، بنابراین در شب یلدا در انتظار خورشید می ماند تا در مقابل تاریکی پیروز میدان گردد و به این تا صبح بیدار می ماندند.

فلسفه جالب نام یلدا و شب چله

واژه یلدا از ریشه سریانی برگرفته شده است و معنی آن میلاد و ولادت می باشد. یعنی ولادت و میلاد خورشید.

ناتالیس آنویکتوس به معنی روز تولد مهر شکست ناپذیر نامی است که رومیان به آن گذاشته اند. در برهان قاطع سال 1015 قمری نوشته شده است که:«یلدا شب آخر پاییز و شب اول زمستان می باشد که اول جدی و آخر قوس است و آن درازترین شب هاست در تمام سال و در آن شب و یا نزدیک به آن شب آفتاب به برج جَدی تحویل می کند و گویند آن شب به غایت شوم و نامبارک می باشد و بعضی گفته اند شب یلدا یازدهم جدی است.

نامگذاری شب یلدا

شب نشینی از رسوم سنتی شب یلدا

مراسم و شب نشینی شب یلدا از جمله مراسم های سنتی متداول در ایران محسوب می شود.

این مراسم اگرچه از دیرباز تا به امروز به میزان کمی آن هم نسبت به فرهنگ های مختلف دستخوش تغییراتی شده است اما به هیچ عنوان فراموش نشده و به نوعی ماندگارتر نیز شده است. این آداب و رسوم از گذشتگان، مادربزرگ ها و پدربزرگ ها سینه به سینه انجام شده است و همینطور ادامه پیدا کرده است.

چنانچه گذری به تاریخ فرهنگی - اجتماعی ایران داشته باشید تصاویر جذاب آیین ها و سنت های جشن یلدا را ببینید متوجه خواهید شد که این اتفاق قدمت هزار ساله دارد.

شب نشینی شب یلدا

چگونگی تهیه و تدارک جشن بزرگ شب یلدا

جالب است بدانید که تدارک استقبال از شب یلدا در بعضی از نقاط کشور گاهی از تابستان شروع می شود مثلاً اکثر خانواده ها اقدام به ترشی انداختن در تابستان می کنند و برخی از نقاط ایران نیز بسته به شرایط و کارهایی که قرار است انجام دهند تدارکات را از قبل می چینند

استفاده از کرسی در شب یلدا

در بیشتر نقاط ایران در مناطق سردسیر، کرسی از ویژگی های بارز شب یلدا می باشد، ایرانیان زیر چهارپایه چوبی که کرسی نام دارد با گذاشتن منقل روی خاکستر و رفتن به زیر آن میز چوبی خود را گرم می کنند.

یکی از پژوهشگران نوشته است که معمولا بکار بردن کرسی از نخستین روز زمستان یا همان شب چله آغاز می شود و تا پایان چله بزرگ و گاهی تا چله کوچک به طول می انجامد.

کرسی شب یلدا

سفره رنگارنگ شب یلدا

بنابر نگارش هاشم رضی تاریکی اهریمن با پرتو آتش توسط ایرانیان باستان از میان می رود و با روشن کردن آتش در شب یلدا با تولد خورشید گرد هم در می آیند و سفره ای مملو از میوه های خشک و تازه و تنقلات پهن می کنند. این سفره برایشان مقدس بود و میوه ها به عنوان تمثیلی محسوب می شد که بهار و تابستانی پربار پیش رو داشته باشند. جالب است بدانید که در بعضی از نقاط کشور از جمله رشت، سبزوار، لاهیجان و ایلام پارچه های رنگی زرشکی یا سبز در کف اتاق پهن می کردند و داخل آن شیرینی ها و آجیل شب یلدا را می چیدند و هیچ سفره های بدون هندوانه نبود.

خوراکی هایی با طعم شعر و تصنیف

اکثر مردم ایران در شب چله اقدام به درست کردن غذا های گوناگون و البته خرید خوراکی هایی نظیر شب چره، میوه و شیرینی می کنند.

هندوانه خوری هم که برای همه پدیده آشنایی است، هر چقدر هم به تاریخ چند سال قبل برگردیم می توانیم حضورش را تا دوره قاجار در بین خانواده های ایرانی لمس کنیم.

خوراکی های شب یلدا

تاریخ نگار دیگر دوره قاجار به نام عبدالله مستوفی همچنین در کتاب «شرح زندگانی من» اشاره ای به این سنت کرده است که "برادرش آقای فتح اللّه مستوفی" میفرمودند:

«که در سال ١٣١٢ قمری که بفارس میرفتیم در باغشاه فین کاشان منزل کرده بودیم. روز اول سرطان و اول روز تابستان بود، در این روز مثل هندوانه خوردن شب اول چله زمستان یا بهتر بگویم برعکس آن آب تنی عمومی بخصوص در دهات و شهرهای کوچک معمول است».

هدایای ویژه عروس و داماد در شب یلدا

ساکنان برخی از نقاط ایران سفره قلمکار یا ترمه روی یک سینی یا طبق مستطیلی انداخته و آن را تزیین و آینه کاری می کنند و ظرف های تزیین شده پر از میوه و شیرینی را داخل آن می گذارند و به سمت خانه عروس راهی می شوند.

خانواده عروس نیز هم اندازه با آن پیراهن یا پارچه مردانه به عنوان هدیه برای داماد پس می فرستند. نکته جالبی که وجود دارد این است که اهالی مرند جدا از فرستادن هدیه برای عروس، چراغی نیز به عنوان خوشبختی و روشنی در کنار سایر هدیه ها به او می فرستند.

شب یلدا

فلسفه و رازهای شب یلدا در تاریخ ایران

4.138
این مطلب مفید بود ؟317
منبع : بخش فرهنگ و هنر نمناک /ن/ م.ف
برچسب : شب یلدا
وبگردی