صنایع دستی کهگیلویه و بویراحمد+ سوغات معروف

صنایع دستی کهگیلویه و بویراحمد، پایتخت طبیعت ایران

استان کهگیلویه و بویراحمد در جنوب غربی ایران قرار دارد و از استان‌های کوچک و کم‌جمعیت کشور است اما با توجه به موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های اقلیمی‌اش، به پایتخت طبیعت ایران مشهور است. این استان که یکی از مقاصد مهم گردشگری فصل تابستان در کشور است علاوه بر داشتن جاذبه‌های طبیعی فراوان، صنایع دستی و هنرهایی زیادی نیز داراست که روزگاری نه چندان دور کسب و پیشه مردمان این استان بوده و ریشه در اعماق فرهنگ کهن مردم این خطه از سرزمین ایران دارد. در این بخش از نمناک به معرفی برخی صنایع دستی کهگیلویه و بویراحمد می پردازیم.

جُل

عشایر استان کهگیلویه و بویراحمد در گذشته با استفاده از پشم اما امروزه با پنبه برای پوشاندن چهارپایان خصوصاً اسب و الاغ بافته ای خاص به نام جل تهیه می کنند. بافت جُل ساده و یک رو و شبیه گلیم و بدون نقش بوده اما گاهی سوزن دوزی‌های هندسی بر روی آن انجام می‌شود.

سیاه چادر

یکی از کاربردی ترین صنایع عشایر استان کهگیلویه و بویراحمد سیاه چادر بافی است. عشایر این استان با استفاده از موی بز سیاه چادر را برای استفاده به عنوان سرپناه می سازند. سیاه چادر عشایر دارای خاصیت جالبی است که به علت استفاده از موی بز در چادربافی می باشد. موی بز سبب می شود سوراخ و منفذهای بسیاری در چادر باشد که عبور هوا را در تابستان آسان و هوا درون چادر خنک بماند اما این منافذ با بارش باران بسته شده و باران به درون چادر وارد نخواهد شد.

گچمه بافی

گچمه بافی از صنایع دستی انحصاری کهگیلویه و بویراحمد است و هنری مرکب از گلیم و قالی است که در آن از پود استفاده نشده بلکه از خامه ای به کار رفته در بافت گلیم استفاده می گردد. گچمه که دارای طرح های برجسته ای می باشد، به عنوان زیرانداز و یا تزیین چادر کاربرد دارد.

مشته بافی

مشته بافی یا گلیم یک رو، که در حال حاضر به ثبت ملی رسیده است، وارونه بافته می‌شود و بافنده نقوش متفاوت زیبایی را بدون استفاده از نقشه و به صورت ذهنی می‌بافد که اصلا در رویه طرف خود پیدا نیست، در این بافت که ویژه و خاص روستای درغک بخش دیشموک از توابع شهرستان کهگیلویه بوده، نخ‌ها بدون گره دور تارها پیچیده می شود.

نی‌چیت بافی

چیت، از دستبافت‌های عشایر استان کهگیلویه و بویراحمد و حصاری حصیری مانند است که اطراف چادر را با آن محصور می‌کنند. برای تهیه چیت از نی، پشم گوسفند و موی بز استفاده می‌کنند. نی را پس از خشک شدن به دو نیم کرده و پشم گوسفند یا موی بز را تاب داده و سپس مورد استفاده قرار می‌دهند.

رودوزی‌های سنتی

مردم کهگیلویه و بویر احمد برای تزیین بالش‌ها و لباس‌های سنتی و دیگر وسایل خانه از رودوزی‌های سنتی یا نقش‌دوزی استفاده می‌کنند، این رودوزی‌ها متأسفانه امروزه با ورود ماشینی آن و نقوش مدرن در حال فراموش شدن است.

لباس‌های محلی

مردم کهگیلویه و بویراحمد پوشش اصیلی دارند، پوشش مردان کلاه نمدی جقه زناره و شال و پوشش زنان از چارقد یا لچک، مینا و دامن قری تشکیل شده است.

گلیم

گلیم از صنایع دستی استان کهگیلویه و بویراحمد بوده که معمولا به صورت 2 رو و در ابعاد متفاوت بافته می‌شود و رنگ‌ها و طرح‌های آن به صورت اصیل و هندسی و یا برجسته هستند.

مهلو و میخک

یکی دیگر از صنایع دستی مردم کهگیلویه و بویر احمد، گردنبندهای مهلو و میخک است که تا چندی پیش جزء جهیزیه دخترخانم‌ها بود. مَهلو دانه بسیارمعطر و کوچکتر از دانه لوبیا با رنگ سفید یا شیری بوده که زنان ایلات برای ساخت گردنبند مهلو آنها را جمع‌آوری و سوراخ کرده، پس از خشک شدن در دسته‌های 20 تایی از هر رنگ در 5 رشته ناهمگون کنار هم می چینند و گردنبندهای جالب و زیبا درست کرده و در میان آن پلاک یا سکه‌ای می‌آویزند.

نمک دان

در گذشته عشایر استان کهگیلویه و بویراحمد یک کیسه‌ی چهارگوش با استفاده از مخلوطی از مو و پشم بر روی دستگاه چهار ورودی برای حمل نمک می بافتند. روی این کیسه چهارگوش که در بالا آن گلویی چهارگوش با زاویه‌ی 90 نسبت به چهارگوش اولیه قرار دارد و در هر دو طرف گلویی دو دسته از جنس تارها تعبیه شده، نقوشی لوزی به رنگ های جذاب دیده می شود.

توبره

توبره یا به گویش محلی توربه دستبافتی متناسب با شرایط زندگی عشایر نواحی منطقه بوده و کاربرد فراوانی دارد. توبره بافته کیف مانندی است که بوسیله دسته هایی که در طرفین آن قرار دارد به روی دوش حمل می شود و زنان عشایر از آن برای حمل علفهای چیده شده از کوه و دشت برای گوسفندان استفاده می کنند. توبره یکی از جهیزیه های زنان عشایری می باشد که با نقوشی مانند گل توبره ای و گل آدمی تزئین شده اند.

شله یا آلاتی

شله یا آلاتی یکی دیگر از صنایع پر کاربرد مردم استان کهگیلویه و برویر احمد است که از آن به عنوان زیر انداز استفاده می شود. برای تهیه شله پارچه های فرسوده بویژه دامن زنان را پس از شستشو به پهنای یک انگشت رشته، رشته کرده و بوسیله پرده می تابانند و از رشته های تابیده شده محصولات راه راه و زیبایی می بافند که شله یا آلاتی می گویند.

آینه‌دان یا چنته

آینه‌دان یا چنته یکی دیگر از صنایع دستی مردم استان کهگیلویه و بویراحمد است. آینه‌دان یا چنته کیف دسته بلندی است که شبیه به گلیم یا قالی بود، گاهی هر دو طرف قالی یا گلیم و گاهی یک طرف گلیم و یک طرف قالی است، از این کیف که تک نقش بوده و نقوش روی آن مانند نقوش قالی‌ها و گلیم‌هاست و منگوله هایی برای زیبایی دارد،برای نگه داری قرآن کریم یا وسایل شخصی زنان استفاده می شود.

جاجیم بافی

جاجیم از صنایع دستی زیبای استان کهگیلویه و بویراحمد می باشد. از جاجیم که برای زیرانداز و روانداز و رخت خواب پیچ استفاده می شود، در قدیم برای تزئین کرسی ها استفاده می شد. جاجیم معمولاً از گلیم نرم تر بوده و از پشم تولید می شود و رنگ های آن بسیار روشن و نقوش مورد استفاده آن نقش خشت، لوزی، آغاجری، ماشورکش و ماریو (پله های هندسی صعودی) می باشد.

سفره

سفره از دیگر صنایع دستی عشایر استان کهگیلویه و بویراحمد است. در بافت سفره که بافت آن شبیه بافت پارچه است، امروزه از نخ پنبه‌ای به عنوان تار و کامواهای رنگی برای پود استفاده می‌شود. با نقوش ساده و مجزا زمینه‌ی سفیدرنگ سفره‌ها تزیین شده و حاشیه های زیبایی برای آن ایجاد می گردد. زنان عشایر در هنگام پخت نان چانه‌های خمیر را روی سفره می‌چینند.

حور (خور) یا جوال

حور یا جوال بافته ای مربعی شکل می باشد که از دو بخش مساوی تشکیل شده که برای اینکه به شکل کیسه در آید، مربع بافته شده از وسط تا شده و اطراف آن دوخته می شود. از حور یا جوال که سمت رویه و پشت آن دو دسته از جنس مو و پشم مخلوط تعبیه می شود، برای حمل و نقل و جابجایی موادی چون کاه، بذر، آذوقه و.... استفاده می گردد. حور بافتی شبیه به گلیم داشته و بر روی آن نقش « بگم » بکار می رود.

جانماز (سجاده)

جانماز بافته ای ساده و بدون نقش و در واقع گلیم کوچکی است که تار آن از موی بز و پشم و پود آن از پشم و زمینه مرکزی آن را با کرک شتر بافته می شود چرا که بر اساس اعتقاد عشایر کهگیلویه و بویراحمد نمازگزاردن برسجاده بافته شده از کرک شتر سنت پیامبر اسلام «ص» بوده است و ثواب فراوان دارد.

رندبافی

رندبافی از دیگر دستبافت‌های استان کهگیلویه و بویراحمد است که درآن نخ پود زمینه را به صورت افقی، عمودی و مایل در بین پودهای پیچیده می‌بافند، به طوری که خواب آن یا به صورت متناوب در جهت مخالف و یا همه در یک ردیف بافته می‌شود.

پشتی

پشتی‌ها قالی یا گلیم‌های مربع شکل هستند که گاهی هر دو روی آن از گلیم یا قالی و گاهی یک طرف قالی و طرف دیگر گلیم است، نقوش رایج این محصول همان نقوشی است که در فرش ها و گلیم ها بکار می روند. برای تهیه‌ی رویه‌ی پشتی‌ها عشایر ترک از بافتنی به نام گچمه استفاده می‌کند که ترکیبی از گلیم‌بافی و قالی‌بافی است.

خورجین

خورجین شبیه به دو کیسه متصل بهم است و بافت آن مانند گلیم دارای پود پشمی و تار پنبه ای است که جهت حمل آذوقه بر پشت چهارپایان مورد استفاده قرار می گیرد البته خورجین های قدیمی بافت مشابه قالی و جنبه تزئینی داشته اند زیرا این نوع خورجین ها بسیار سنگین هستند.

نمدمالی

مردم کهگیلویه و بویراحمد با هنر نمد مالی از پشم دام‌های عشایر برای ساخت زیرانداز و همچنین پوشش لباس به خصوصی برای چوپان‌ها استفاده می کنند. مواد اولیه مورد مصرف این هنر نمدمالان پشم گوسفند است.