آداب و رسوم عید نوروز در تهران قدیم و جدید

آداب و رسوم جالب عید نوروز در تهران قدیم

تهران قدیم آداب و رسوم هیجان انگیزی داشت و قسمت مهمی از این آداب و رسوم را جشن ها در بر میگرفت. مردم تهران در زمان‌های گذشته اقدام به گرفتن جشن های مختلفی کرده و به خوش گذرانی می‌پرداختند.

تمامی کارها تقریباً توسط اعضای خانواده انجام می شد و از آنجایی که همه با هم در یک خانه زندگی می کردند به همین خاطر با تقسیم بندی کارها به خوبی می توانستند تمامی امور را در دست گرفته و مدیریت کنند و همه از نتیجه تلاش های خود احساس رضایت داشته و در نهایت به استقبال و پذیرایی مهمانان می پرداختند.

حال و هوای عید نوروز برای کودکان یک تجربه استثنایی محسوب می‌شد و اکثرشان در همین ایام صاحب یک دست لباس نو شده و یکی دو اسکناس تا نخورده در روز عید به عنوان عیدی دریافت می‌کردند و جالب اینکه برای خرج کردن همان اسکناس هزاران نقشه می کشیدند. با ما در این بخش جذاب از فرهنگ و هنر نمناک همراه شوید تا مروری کنیم آداب و روسم مردم تهران قدیم در ایام خوش عید نوروز باستانی.

استقبال از نوروز در تهران قدیم

با فرا رسیدن اسفند ماه کم کم شادی به دل اغنیا و نگرانی به دل فقرا می نشست. در این بین اوضاع کسبه بازار هم بد نبود. چراکه با آمدن بهار فصل رونق بازار فرا رسیده بود و اولین کاری که در اولویت بود و دقت زمان زیادی نیاز داشت تهیه لباس نو بود، برای تهیه لباس های کودکان معمولاً از رنگ های روشن و شاد استفاده می‌کردند و بیشتر توسط خانم های خانه دار دوخته می شد و فقط کلاه و کفش را از بازار می خریدند.

بزرگترها هم معمولا اقدام به نو کردن چند دست لباس اصلی خود می کنند و هر کدامشان که نیاز به رفو داشتند را نیز نو نوار میکردند.

خانه تکانی عید نوروز

اگرچه بعضی از خانواده های بی بضاعت و فقیر از خرید لباس نو بی نصیب می ماندند اما خانه تکانی رسمی بود که فقیر و غنی نمیشناخت و همه اقشار برای پاکیزگی همه لوازم خانه را به بیرون ریخته و اقدام به شستن آن ها می کردند و پس از جارو کردن و گردگیری تمام لوازم را به داخل خانه برده و می چیدند. دو کار مهم به واسطه همین خانه تکانی ها برای مردم اتفاق می افتاد یکی اینکه به راحتی می توانستند از لوازم کهنه و شکسته دست بکشند و دوم اینکه تغییر و تحول بزرگی در چیدمان اثاث منزل رخ می داد‌.

سبز کردن سبزه عید نوروز

رسم مهم دیگری که بیست تا ده روز قبل از فرا رسیدن عید نوروز مورد استفبال همه قرار می گرفت و امروزه هم شاهد اجرای آن هستیم سبزه سبز کردن است. بنابراین هر خانواده به تعداد جمعیت خود مشت مشت عدس یا گندم یا هر دانه ای را برداشته و با دقت در ظرف سفالی میریختند تا دانه ای از دستشان به زمین نیفتد و با هر مشت دانه باید برای خوشبختی، سلامتی، گشایش، سعادت، خوشی و بخت و مال آن شخص دها میکردند و سپس با آب نیمه گرم روی دانه ها را پوشانده و در یک جای نه سرد و نه گرم می گذاشتند و هر روز روی آن آب می ریختند تا جوانه بزند.

بعد از جوانه زدن دانه ها، آن ها را داخل دستمال مرطوبی نگه می داشتند تا برگ های آن ها شروع به نیش زدن کرده و بالا بیایند و بعد سبزه را داخل یک سینی یا بشقاب قرار داده و هر روز به آن آب می دادند تا سبز شود و دورش روبانی قرمز ببندند و وسط سفره هفت سین بگذارند.

خوشمزه ترین خوراکی های شب عید نوروز

بخشی از آداب و رسوم مردم تهران و دیگر شهرهای ایران در نوروز باستانی، غذاهایی است که سرو میشود. مردم تهران قدیم و جدید در این روزهای خجسته غذاهایی میخورند که در ادامه به آنها اشاره کرده ایم.

سبزی پلو

سبزی پلو یکی از غذاهای خوشمزه ای است که یک شب مانده به تحویل سال همراه با کوکوی سبزی، ماهی و سیر تازه خورده می شود. مردم معتقد بودند که خوردن پلویی که سبزی دارد باعث سر زندگی دل و تازه شدن احشا می شود و رطوبت مفیدی به بدن و روح تازه ای به تن می بخشد. از آنجایی که بخاطر نبود وسایل نقلیه تندرو سبزی و ماهی تازه در تهران موجود نبود بنابراین مردم تهران از سبزی خشک و ماهی دودی بکار می بردند. ناگفته نماند که در گلخانه ها، سبزی به عمل می آوردند اما قیمت آن ها بسیار بالا بود و فقط افراد تازه به دوران رسیده آن هم از روی چشم و هم چشمی توانایی خریدش را داشتند.

از طرفی دیگر در این شب بسیاری از خیرین به یاری فقرا می شتافتند و با بردن اقلام غذایی مثل روغن، تخم مرغ، ماهی، برنج و... به آن ها دل شادشان می کردند.

رشته پلو

شب تحویل سال نوبت به طبخ رشته پلو می رسد. غذایی که به واسطه وجود کشمش و خرما در آن یک غذای گرم و پر قوت به شمار می رود‌. جالب است بدانید خوردن این غذا آداب و رسوم خاصی دارد. چنانچه مردی سرپرست خانواده ای باشد و در کسب و کارش دچار مشکل شود بشقاب اول به او داده می شود و اگر دختری دچار بسته شدن بخت شود زیر دیگ را او باید روشن می کرد و زمانی که در دیگ باز می شد حتما باید همان دختر در دیگ را باز می کرد.

پسر یا دختر بخت بسته وقت کشیدن پلو باید از منزل خارج می شد و مادربزرگ یا مادرش بشقابی از برنج برایش می کشید و اول از پشت در می پرسید کی هستی؟ و او جواب می داد، سپس مادر در را باز کرده و بشقاب را به دست او می داد و آن شخص دو لقمه از پلو را همان بیرون میخورد و سپس به داخل می آمد تا بختش باز شود.

جالب تر اینکه رشته خشک شده این پلو را برای برطرف کردن بی پولی داخل کیف قرار می دادند.

چراغ روشن کردن در شب عید

در آن زمان مردم معتقد بودند که در شب سال جدید خانه ها حتماً باید شعله و نور زیادی داشته باشند که این مورد هم شامل اجاق و همچنین شامل چراغ ها می شد که باید تا صبح روز دوم سال روشن نگه داشته می شد به طوری که باید نفت گیری آن با دقت هرچه تمام انجام می شد تا دود نزده و خاموش نشود.

چنانکه چراغ ها از اول تا آخر روشن و سالم باقی می ماندند سالی پر برکت همراه با تندرستی و دلخوشی در انتظار اهالی خانه بود اما اگر لوله چراغ‌ها دود زده می شد و یا شمع درون آن ها به یک سو می افتاد کدورت تاریکی زندگی را در بر می گرفت و اگر خاموش می شد اهل خانه مال خود را از دست می‌دادند یا امیدی به ناامیدی بدل می شد و بدترین قسمت آن که اگر لوله چراغ میشکست یا واژگون می شد این معنی را میداد که کسی از نزدیکان عمر خود را از دست می دهد و یا زیر و رو شدن زندگی یکی از اهالی خانه رخ خواهد داد.

چیدن سفره هفت سین در عید نوروز

از مهم ترین آداب استقبال سال نو چیدن سفره هفت سین است جالب است بدانید در گذشته چیدن این سفره رنگارنگ معادل با نگون بختی در سال جدید محسوب می‌شد. معمولاً پارچه سفید رنگی را بر روی زمین پهن می‌کردند و هفت نوع خوراکی با حرف سین روی آن می چیدند.

ولی همین چیدن آداب خاص خود را داشت که ابتدا سفره را در بالاترین قسمت اتاق پهن کرده و یک جلد کتاب مقدس سر سفره می‌گذاشتند و در دو طرف آن کاسه آب و یک گلاب پاش قرار می‌دادند سپس آیینه را بالاتر و یک بشقاب آرد و نان را در دو طرف آب و گلاب قرار می دادند و بعد چهار گوشه سفره را با شمعدان نورانی می کردند چرا که نشانه گشاده دستی، رحمت و روشنایی و خیر و برکت بود.

بعد از این مراحل شروع به چیدن نیش مواد هستین روی سفره می کردند که نشانه سلامتی، برکت، زایش زیبایی و شادابی به شمار می رفت. ناگفته نماند که اسپند را نیز برای رفع چشم زخم و شیرینی را برای شیرین کامی بر سر سفره می آوردند و یک کاسه آب که داخل آن یک نارنج می انداختند و جزو ضروریات سفره بود، چراکه نام نارنج (نا-رنج) را اصطلاحی بدون رنج معنی می‌کردند و وجود آن را یکی از عوامل دفع رنج و درد تلقی می کردند.

آداب نشستن بر سر سفره هفت سین عید نوروز

پس از اینکه همه اعضای خانواده با بهترین لباس های خود بر سر سفره هفت سین گرد هم آمدند دیگر همه حواس ها متوجه خوش اقبالی و خیر خواهی بود و حتماً باید همه با روی گشاده و خلق خوش بر سر سفره حاضر می شدند و تمام گفتگو ها باید حول محور دعا برای رفع بیماری، خیر و خوشی، روا شدن حاجات و دفع بلا میبود، خواندن دعای یا مقلب القلوب و الابصار نیز به رسم همیشگی خوانده میشد و با تحویل سال توپ ها به صدا در می آمدند و پس از آن هم شروع به روبوسی و تبریک سال نو می کردند و بعد کام خود را شیرین می کردند.

تفریحات نوروزی تا روز سیزده بدر

دو سه روز اول عید را برای دیدار بزرگترهای فامیل اختصاص می‌دادند و سپس باقی روزها را به دید و بازدید و شادی و تفریح می‌گذراندند. در این دید و بازدیدها عیدی هایی هم رد و بدل می شد مخصوصاً اینکه تازه عروس و دامادها در اولین عید خود پس از ازدواج عیدی قابل توجهی از طرف اطرافیان خود دریافت می‌کردند.

رسم بر این بود که در این ایام کسی خلق تندی به خود نگیرد، نزد پزشک و داروخانه هم نرود، پولی از کسی قرض نگیرد و خلاصه از هر موضوعی که باعث مکدر کردن احوال می شد دوری کند.

بعد از چند روز اول عید یعنی روز چهارم به بعد مردم به تفریح و استراحت می پرداختند و این تا روز سیزده بدر ادامه داشت و در این روز به اوج خود می رسید.