تربیت کودک

آداب تربیت کودکان از منظر قرآن کریم

کد مطلب : 43955زمان مطالعه : 10 دقیقه
هر چند که به روش تربیت کودک در قرآن تصریح نشده و لکن این مطلب ، از لابلای برخی از آیات و داستان های قرآن کریم به زیبائی نمایان است ؛ در این پاسخ نامه ، به طور اختصار، به چند شیوة مهم می پردازیم .

بهترین شیوه تربیت کودک از منظر قرآن چیست

بی گمان بهترین روش تربیت که مبتنی بر شناخت حقیقت انسان و همه نیازهای روحی و روانی اوست ، راه وحی است و قرآن کریم آیین خود را بهترین آیین تربیت برای کل بشر معرفی کرده و می فرماید:"این قرآن ، به راهی که استوارترین راههاست ، هدایت می کند." (اسرأ، 9)

فرزند، گلی است که پدر و مادر وظیفه دارند به عنوان باغبان آن را پرورش دهند تا عطر دل انگیز آن فضای خانواده و جامعه را شاداب و بانشاط کند. برای این که باغبانان در کار خود موفق شوند باید وظایف خود را به درستی انجام دهند و حقوق فرزند را به جای آورند. شیر دادن، انتخاب نام نیک، تعلیم قران، تربیت دینی، تکریم و احترام به اولاد، عدالت میان فرزندان از مواردی است که باید مورد توجه والدین قرار بگیرد.
یکی از مسائلی که اکثر خانواده ها در رابطه با کودکان خود با آن مواجه هستند چگونگی تشویق کردن کودکان به کارهای خوب و پسندیده است. این که والدین در زمان انجام یک کار پسندیده از جانب کودکشان چه رفتاری از خود نشان دهند که انگیزه وی برای انجام دوباره را در پی داشته باشد.
برخی خانواده ها برای تشویق فرزند خود به کار خوب به وی هدیه ای شامل پول و یا اسباب بازی و یا حتی یک شکلات یا آبنبات می دهند اما سؤال این جاست که آیا در این زمینه تشویق تا چه میزان می تواند مؤثر باشد.
خانواده هایی هم هستند که برای برحذر داشتن کوکان خود از انجام کارهای بد یا شیطنت به آن ها هدیه می دهند، ترسی که در این مورد وجود دارد این است که کودک نسبت به دریافت جایزه بعد از هر کار خوب و یا دوری از هر کار بد منتظر دریافت هدیه و جایزه بماند و به نوعی یک رفتار شرطی در او به جود آید.

تشویق کودک برای رفتار خوب و خوشایند

با وجودی که یکی از بهترین راه ها برای تشویق کودک به رفتارهای خوب، استفاده از سیستم جایزه دادن است اما باید توجه داشت این روش در کودکان دو سال به بالا بیشتر نتیجه می دهد. البته والدین باید راجع به رفتار خوب و خوشایند و برعکس رفتار ناخوشایند برای کودک توضیح دهند و در مورد جایزه اش نیز به او بگویید.
البته باید توجه داشت هیچ قانون کلی برای کودک خوب بودن وجود ندارد؛ اما برای آن که یک کودک سالم و شاد را تربیت کنید لازم است عشق و علاقه خود را به او نشان دهید. به حرف های کودک تان گوش دهید. به او احساس امنیت بدهید. او را تشویق کنید. رفتارهای نامناسب او را مورد انتقاد قرار دهید، نه خود او را. صبور و شکیبا باشید. برای کودک تان وقت کافی بگذارید

تربیت کودک

نگاه قرآن به تربیت کودکان



برای تغییر رفتار کودک چه می توان کرد؟

کودکان وقتی به تکرار یک رفتار و ادامه آن تمایل نشان می دهند که به خاطر آن پاداش گرفته و مورد توجه قرار بگیرند. همچنین زمانی یک رفتار را ترک می کنند که آن رفتار رد می شود. تداوم و ثبات واکنش های شما برابر یک رفتار بسیار مهم است، زیرا باعث می شود کودک بداند چه زمان مورد نکوهش قرار می گیرد و چه زمان تشویق می شود و به این ترتیب گیج نمی شود.
بی گمان بهترین روش تربیت که مبتنی بر شناخت حقیقت انسان و همه نیازهای روحی و روانی اوست ، راه وحی است و قرآن کریم آئین خود را بهترین آیین تربیت برای کل بشر معرفی کرده است.
در آیه 9 سوره اسرا در این رابطه آمده است:«إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ یِهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ وَیُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا کَبِیرًا؛ قطعا این قرآن به [آیینی] که خود پایدارتر است راه می‏‎نماید و به آن مؤمنانی که کارهای شایسته می‏ کنند مژده می‏ دهد که پاداشی بزرگ برایشان خواهد بود».
هر چند که به روش تربیت کودک در قرآن تصریح نشده و لکن این مطلب ، از لابه لای برخی از آیات و داستان های قرآن کریم به زیبایی نمایان است .


روش الگویی

انسان ذاتاً الگوطلب و الگوپذیر است . به همین جهت یکی از بهترین و کوتاه ترین روش های تربیت برای نمونه و تربیت عملی هرچه کمال و جاذبه نمونه ارائه شده بیشتر باشد. این روش کارآیی بیشتری خواهد داشت . تربیت ابتدایی کودک به طور طبیعی با روش الگویی شکل می گیرد؛ چراکه کودک در چند سال نخست زندگی خود، همه کارهایش را از الگوهای پیرامون خود که در درجه اول «پدر و مادر» او هستند، الگوبرداری می کند و با تقلید از آنان رشد کرده و ساختار تربیتی اش سامان می یابد.
به طور کلی روش الگویی به عنوان تربیت عملی بر جان انسان ها می نشیند و در نفوس آن ها رسوخ می کند.به همین جهت قرآن کریم در آیه 44 بقره می فرماید:«أَتَأْمُرُون َ النَّاس َ بِالْبِرِّ وَ تَنسَوْن َ أَنفُسَکُم ؛ آیا مردم را به نیکی دعوت می کنید، اما خودتان را فراموش می نمایید».
و در آیات 2 و 3 سوره صف آمده است:«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ(2) کَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ؛ ای کسانی که ایمان آورد ‏اید چرا چیزی می‏ گویید که انجام نمی‏ دهید، نزد خدا سخت ناپسند است که چیزی را بگویید و انجام ندهید».

پیامبراکرم(ص) الگویی کامل برای تربیت علمی بشر

قرآن کریم ، پیامبر اکرم (ص) را به عنوان الگویی کامل برای تربیت عملی بشر، معرفی می نماید و در آیه چهارم سوره ممتحنه می‎فرماید:«قَدْ کَانَتْ لَکُمْ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ فِی إِبْرَاهِیمَ وَالَّذِینَ مَعَهُ إِذْ قَالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنَّا بُرَءاؤا مِنکُمْ وَمِمَّا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ کَفَرْنَا بِکُمْ وَبَدَا بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمُ الْعَدَاوَهُ وَالْبَغْضَاء أَبَدًا حَتَّی تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَحْدَهُ إِلَّا قَوْلَ إِبْرَاهِیمَ لِأَبِیهِ لَأَسْتَغْفِرَنَّ لَکَ وَمَا أَمْلِکُ لَکَ مِنَ اللَّهِ مِن شَیْءٍ رَّبَّنَا عَلَیْکَ تَوَکَّلْنَا وَإِلَیْکَ أَنَبْنَا وَإِلَیْکَ الْمَصِیرُ؛ قطعاً برای شما در [پیروی از] ابراهیم و کسانی که با اویند سرمشقی نیکوست آن گاه که به قوم خود گفتند ما از شما و از آن چه به جای خدا می ‏پرستید بیزاریم به شما کفر می‏ ورزیم و میان ما و شما دشمنی و کینه همیشگی پدیدار شده تا وقتی که فقط به خدا ایمان آورید جز [در] سخن ابراهیم [که] به [نا]پدر[ی] خود [گفت] حتماً برای تو آمرزش خواهم خواست با آن که در برابر خدا اختیار چیزی را برای تو ندارم ای پروردگار ما بر تو اعتماد کردیم و به سوی تو بازگشتیم و فرجام به سوی توست».
همچنین در آیات 10 تا 12 سوره تحریم نیز در این رابطه آمده است:«ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِّلَّذِینَ کَفَرُوا …بِکَلِمَاتِ رَبِّهَا وَکُتُبِهِ وَکَانَتْ مِنَ الْقَانِتِینَ؛ خدا برای کسانی که کفر ورزیده ‏اند آن نوح و آن لوط را مثل آورده [که] هر دو در نکاح دو بنده از بندگان شایسته ما بودند و به آن ها خیانت کردند و کاری از دست [شوهران] آن ها در برابر خدا ساخته نبود و گفته شد با داخل شوندگان داخل آتش شوید(10) و برای کسانی که ایمان آورده ‏اند خدا همسر فرعون را مثل آورده آن گاه که گفت پروردگارا پیش خود در بهشت‏ خانه‏ ای برایم بساز و مرا از فرعون و کردارش نجات ده و مرا از دست مردم ستمگر برهان(11) و مریم دخت عمران را همان کسی که خود را پاکدامن نگاه داشت و در او از روح خود دمیدیم و سخنان پروردگار خود و کتاب های او را تصدیق کرد و از فرمانبرداران بود».

الگوگیری از دوستان


بعد از پدر و مادر، یکی از الگوهای کودکان و جوانان «دوستان » آن ها هستند که در برخی از موارد الگوپذیری آنان از دیگران بیشتر است و روی تربیت عقایدی و اخلاقی و رفتاری آن ما تأثیر دارند. قرآن کریم در این زمینه هشدار داده و در آیات 27 تا 29 فرقان در این رابطه می‎فرماید:«وَیَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَی یَدَیْهِ یَقُولُ یَا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا﴿27﴾ یَا وَیْلَتَی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِیلًا﴿28﴾لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءنِی وَکَانَ الشَّیْطَانُ لِلْإِنسَانِ خَذُولًا».

الگوگیری از معلم
یکی دیگر از موارد الگوگیری کودکان و جوانان ، محیط تعلیم و تربیت آن ها یعنی همان «معلم » و مربی کودکان می باشند و معمولاً تمامی حرکات و سکنات خود را از مربیان ، نمونه برداری می کنند، به همین جهت ، هنگامی که از امام باقر(ع) درباره آیه 24 سوره عبس که می‎فرماید:«فَلْیَنظُرِ الْإِنسَانُ إِلَی طَعَامِهِ؛ انسان باید به غذای خویش بنگرد» سؤال شد، حضرت فرمود:یعنی علمی که فرا می گیرد، بنگرد از چه کسی فرا می گیرد.

روش های محبت
بی گمان این روش در اصلاح و تربیت همه انسان ها به خصوص کودکان ، نقشی عظیم و کارساز دارد که خداوند متعال ، پیامبر گرامیش را به روش محبّت آراسته کرده و در آیه 159 آل عمران در این رابطه می‎فرماید:«فَبِمَا رَحْمَهٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَی اللّهِ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ؛ پس به [برکت] رحمت الهی با آنان نرمخو [و پرمهر] شدی و اگر تندخو و سخت دل بودی قطعاً از پیرامون تو پراکنده می‏ شدند پس از آنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه و در کار[ها] با آنان مشورت کن و چون تصمیم گرفتی بر خدا توکل کن زیرا خداوند توکل‏ کنندگان را دوست می‏ دارد».
و تعبیر قرآن کریم نیز از کودکان به «بخشش » و هدیه ، تعبیری است محبت آمیز که در آیه 49 سوره شوری می فرماید:«لِلَّهِ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ یَخْلُقُ مَا یَشَاءُ یَهَبُ لِمَنْ یَشَاءُ إِنَاثًا وَیَهَبُ لِمَن یَشَاءُ الذُّکُورَ؛ فرمانروایی [مطلق] آسمان ها و زمین از آن خداست هر چه بخواهد می ‏آفریند به هر کس بخواهد فرزند دختر و به هرکس بخواهد فرزند پسر می ‏دهد».
انسان ، به فطرت خود نیازمند محبت است و در مراحل اولیه زندگی و دوران کودکی خویش به محبتی بیشتر نیاز دارد و تأثیر روش محبت در سازمان دادن به شخصیت کودک بر کسی پوشیده نیست . البته محبتی معتدل و راستین و به دور از تکلف و تصنع و متناسب با سن و سال و وضع و حال کودک و به دور از تبعیض که در این زمینه روایاتی از اهل بیت (ع) نیز داریم .
نمونه هایی از این روش را در قرآن کریم ، می توان در داستان حضرت یوسف (ع) جست وجو کرد. یکی در هنگامی که پدرش ، حضرت یعقوب (ع) بنابر تقاضای برادران یوسف ، او را به بازی و گردش می فرستد و خوف از جان یوسف (ع) را دارد. چنان که در آیات 12 و 13 سوره یوسف(ع) فرموده است:«أَرْسِلْهُ مَعَنَا غَدًا یَرْتَعْ وَیَلْعَبْ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ﴿12﴾قَالَ إِنِّی لَیَحْزُنُنِی أَن تَذْهَبُواْ بِهِ وَأَخَافُ أَن یَأْکُلَهُ الذِّئْبُ وَأَنتُمْ عَنْهُ غَافِلُونَ؛ فردا او را با ما بفرست تا [در چمن] بگردد و بازی کند و ما به خوبی نگهبان او خواهیم بود(12) گفت این که او را ببرید سخت مرا اندوهگین می‏ کند و می‏ ترسم از او غافل شوید و گرگ او را بخورد».

روش موعظه
این روش از جمله روش هایی است که خداوند متعال برای تربیت همه انسان ها بدان سفارش کرده و در آیه 125 سوره نحل در این رابطه می فرماید:«ادْعُ إِلِی سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَهِ وَالْمَوْعِظَهِ الْحَسَنَهِ وَجَادِلْهُم بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبِیلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ؛ با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعوت کن و با آنان به [شیوه‏ای] که نیکوتر است مجادله نمای در حقیقت پروردگار تو به [حال] کسی که از راه او منحرف شده داناتر و او به [حال] راه ‏یافتگان [نیز] داناتر است».
موعظه نیکو، موعظه ای است که از جان پاک واعظی راه یافته ، به روشی نیکو، از آن برای اصلاح و هدایت بهره گرفته شود و خود قرآن کریم ، کتاب موعظه الهی است .در قرآن کریم در آیات 57 سوره یونس، 13 تا 20 لقمان به زیبایی به این مبحث اشاره شده است.

روش تعلیم
این شیوه هم یکی از روش ها است که بیشتر در روایات ائمه روی آن تأکید شده مثلاً در بعضی از روایات ، یکی از حقوق فرزند را «آموزش قرآن » و یا «سوادآموزی » برشمرده اند و در جای دیگر امام علی (ع) می فرماید:از دانش ما به کودکان خود چیزی بیاموزید که خداوند به واسطه آن سودشان بخشد.(میزان الحکمه ، همان ، ج 14، ص 7107، ح 22753)
و همچنین است آموزش نماز، شنا، تیراندازی که همه این ها در تربیت جسمی و روانی کودک مؤثر است و در تربیت قرآنی ، احتیاط های لازم در امور جنسی کودک نیز حایز اهمیت شمرده شده او امر فرمود که کودکان باید با اجازه وارد اتاق خواب پدر و مادر شوند، می فرماید:«ای کسانی که ایمان آورده اید! بردگان شما و همچنین کودکانتان که به حد بلوغ نرسیده اند، در سه وقت باید از شما اجازه بگیرند.

آشنایی با تعالیم قرآن؛ اولین سنگ بنای تربیت دینی فرزند

نماینده ولی فقیه در استان و امام جمعه خرم آباد در گفت وگو یی ر رابطه با حقوق فرزندان بر والدین گفت:اولین سنگ بنای تربیت دینی فرزند آشنایی با تعالیم قران کریم است چنان که امام علی(ع) در این رابطه فرموده است:از جمله حقوق فرزند بر پدر و مادر این است که نامی نیکو بر او بنهد و به خوبی تربیتش کند و قرآن را به او بیاموزد.

تعلیم احکام

وی افزود:آشنا کردن فرزند به احکام اسلام و حلال و حرام از جمله وظایف پدر و مادر بر فرزند است چنان که پیامبراکرم(ص) در این رابطه فرموده است:«فرزندانتان را در سن هفت سالگی وادار به نماز کنید و اگر خواستید تنبیه کنید از سن ده سالگی باشد و از این سن بیشتر بستر خواب آن ها را جدا کنید».

ایجاد محبت اهل بیت(ع)

این حجت الاسلام اضافه کرد:از موضوعاتی که در مسئله تعلیم و تربیت فرزند مطرح شده آن است که پدر و مادر، فرزند را بر دوستی علی بن ابیطالب(ع) و فرزندان او تربیت کنند، زیرا مایه سعادت دنیوی و اخروی است چنان که رسول خدا(ص) خطاب به یکی از انصار فرمود:«فرزندان خود را بر دوستی علی(ع) ادب کنید».

عدالت میان فرزندان

نماینده ولی فقیه در لرستان گفت:رعایت عدالت از جمله توصیه های همیشگی است در مورد فرزندان و تربیت انها در خانواده نیز توجه فراوانی به عدالت شده است از جمله:محبت عادلانه، تقسیم ارث عادلانه، حمایت مادی و معنوی عادلانه، رفتار عادلانه با فرزندان و … چنان که پیامبر اکرم(ص) در این باره سفارش فراوان داشته از جمله نعمان بن بشیر می گوید:شنیدم پیامبر(ص) فرمود:بین فرزندانتان به عدالت رفتار کنید.

آموزش های ویژه

ایشان اظهار کرد:در تعالیم اسلام بر روی برخی از آموزش ها و تربیت ها برای فرزندان عنایت ویژه ای وجود دارد از جمله این موارد تیراندازی، شنا، سوارکاری و … است.

آداب تربیت کودکان از منظر قرآن کریم

4.231
این مطلب مفید بود ؟265
برگرفته از مادر بانو-/ ر
وبگردی