جاذبه گردشگری بسیار زیبای “دریاچه مهارلو”

 دریاچه مهارلو در حدود 18 کیلومتری جنوب شرقی شیراز در ارتفاع 1560 متری از سطح دریا قرار دارد و به واسطه همجواری با کلانشهر شیراز، یکی از مناطق گردشگری و تفرجگاهی محسوب می شود. دریاچه مَهارلو (نام های دیگر:مهلو، مهلویه و ماهلویه، نام قدیمی:جنکال، یا دریاچه نمک) واقع در شهرستان سروستان، از دریاچه های استان فارس ایران است.

نام این دریاچه، برگرفته از نام روستای مهارلو از توابع شهرستان سروستان است که در مجاورت آن قرار گرفته است و این روستا در بخش ساحلی دریاچه واقع است.

 

 

 

این دریاچه با ابعاد 10×6 در 23 کیلومتری و وسعت 25 هزار هکتاری جنوب شرقی شهر شیراز و در باختر دریاچه بختگان قرار گرفته است. دریاچه مهارلو خاوری ترین بخش جلگه شیراز است. مهارلو دارای آبی بسیار شور است و در فصل های خشکی یکی از کانسارهای بزرگ نمک ایران به شمار می آید. فرآوری نمک از این دریاچه توسط مجتمع استحصال نمک وابسته به پتروشیمی شیراز انجام می شود. 

 

دو رودخانه فصلی «سلطان آباد» و رودخانه خشک دریاچه مهارلو را تغذیه می کنند. آب چند چشمه نیز عمدتاً از قسمت های غربی و شمالی وارد این دریاچه می شوند. مهمترین گونه پرنده این دریاچه فلامینگو است. تنجه، اردک سرسبز، مرغابی، آبچلیک، چوکا و آنقوت به عنوان دیگر پرندگان دریاچه مهارلو هستند. از این دریاچه برای تهیه نمک صنایع استان فارس هم استفاده می شود. 

 

در سال 1385 خ. با تصویب هیئت وزیران، دریاچه مهارلو به عنوان یکی از 7 منطقه نمونه گردشگری ایران برگزیده شده است. مهارلو، محمودآباد، بکت، برمشور، قنبری، دوبنه (شیراز)، انجیره و اعلاالدوله از روستاهای گردشگری پیرامون این دریاچه هستند. از کوه های مشرف به دریاچه می توان به کوه قلعه گریخته، کوه شرقی و کوه شمالی اشاره کرد.

طی دوره ای در سال 1385 خ. پرواز بالگردها بر فراز این دریاچه ممنوع شد.

 

 

دریاچة مهارلو در یک فرونشست ناودیس مانند با روند شمال باختری – جنوب خاوری، شکل گرفته که گسل جوان و لرزه‎ای سروستان از آن می‎گذرد. به نظر می‎رسد که حرکات این گسل به ویژه از زمان پلیستوسن پسین به بعد، موجب تشکیل این فرونشست ناودیس گونه شده باشد. به باور کرینسلی (1970) به دلیل نبود سواحل کهن یا پادگانه‎های بلند، امکان وجود دریاچه‎ای در زمان پیش از پلیستوسن کم است و اگر دریاچه‎ای هم وجود داشته، در نقاطی بوده که امروزه در حاشیة دریاچة فعلی قرار می‎گیرد.

 

 

آب این دریاچه از نوع کلریدسدیم – منیزیم، سولفات سدیم(4SO 2Na ، 2 MgCl، NaCl ) است و از نمک این دریاچه برای صنایع پتروشیمی استفاده می‎شود. در ضمن بالابودن پتاسیم و به ویژه منیزیم در شورابه‎های دریاچة مهارلو، امکان استحصال اقتصادی نمک‎های منیزیم به عنوان فرآوردة اصلی و پتاسیم به عنوان محصول فرعی را امکان‎پذیر نشان می‎دهد.

 

 

 

 این تالاب عمدتاٌ دارای آب شور است که توسط سه رودخانه  " نوبه ای خشک" ،  " حمزه"  و " سروستان"  و همچنین روان آب های کوه های مجاور تامین می شود. به علاوه چشمه های بزرگ و دائمی دریاچه نظیر  " بارمیشور "  و " آب پروران " از منابع تامین کننده آب تالاب مهارلو هستند  که به ترتیب در منتهی الیه شمال غربی  و در حاشیه شمالی آن واقع اند.

یکی از شگفتی های  تالاب مهارلو  آن است که به دلیل وجود چشمه های متعدد آب شیرین  در حاشیه شمالی و شمال غربی و نیز به دلیل شرایط اقلیمی خشک و در نتیجه رژیم  بارندگی  متاثر  از دور های بدون باران ، کم باران و بارندگی های شدید و موردی ، ریز تالاب های آب شیرین و لب شور  متعددی  رخ نمون دارند که بسته به میزان بارندگی ماهانه  و سالانه ، مساحت آنها متغیر  است و در برخی از آنها به  150 هکتار نظیر  "تالاب بارمیشور"  و 250 هکتار نظیر  "تالاب آب پروران"   نیز  می رسد. 

 

 

1. کشند قرمزو شوری آب

وجود پدیده کشند قرمز در این دریاچه باعث نگرانی برخی از کارشناسان مربوطه شده است. این پدیده می تواند حیات دریاچه را به خطر بیندازد.

گفته می شود کشندهای قرمز جلبکهایی هستند که نسبت به شوری مقاوم هستند و زمانیکه شوری آب بالا رود رشد این گونه ها نیز افزایش می یابد که برای آبزیان یک خطر بالقوه به شمار می رود.

این کشندهای قرمز در مناطق جنوبی تالاب دیده شده که حدود یک تا دو کیلومتر از دریاچه مهارلو را در بر گرفته است.

 

2.ورود فاضلاب

ورود فاضلاب به دریاچه شرایط را برای ایجاد یکسری جلبک به وجود می آورد زیرا در فاضلاب شهری فسفر و ازت زیاد است و ایجاد این گونه جلبکها نیز برای دریاچه زیان آور است.

جلبکهای ناشی از ورود فاضلاب تعادل زیستگاه، میزان اکسیژن و همچنین مواد غذایی را به هم می زند که برای آبزیان مخرب است.

 دریاچه ایی که با سیلی صورت خود را سرخ نگه داشته...

 

دریاچه مهارلو سال گذشته را با کمترین میزان بارش ها سپری کرد تا نشان دهد می خواهد زنده بماند، تالابی که حالا 40 درصد آب گیری شده است.طی سال های گذشته که کم آبی و خشکسالی اغلب دریاچه های فارس را خشک کرده بود، مهارلو به واسطه ورود فاضلاب شیراز کمی آب داشت که آن هم تابستان سال گذشته خشک شد و از این دریاچه که تفرجگاه مردم شیراز  نیز به حساب می آمد فقط پهنه ای نمکی و باتلاقی برجای گذاشته بود.اما زمستان سال گذشته وضعیت کمی تغییر کرد و به واسطه بارش هایی هرچند اندک که در شیراز و استان فارس رخ داد، مهارلو جان دوباره گرفت و بخش های قابل توجهی از آن دوباره آب دار شد.

 

با وجود اینکه سال گذشته بارش های خوبی در این استان شاهد نبودیم اما این دریاچه همچنان آب دارد.دریاچه مهارلو طی این چند سال که به دلیل خشکسالی تمام دریاچه های استان خشک شده بودند، به خاطر ورود فاضلاب شهر شیراز همواره آب دار بوده و فقط در فصل تابستان عمق آن کم می شود.در حال حاضر نیز این دریاچه بین 40 تا 50 درصد آب دارد و عمق آب در برخی قسمتهای این دریاچه نسبت به گذشته بهتر است.وضعیت دریاچه مهارلو نسبت به دیگر دریاچه های استان مطلوب است و نگرانی آنچنانی از بابت مهارلو وجود ندارد.کم شدن سطح آب کمک می کند که شرایط برای رشد یک جلبک یا همان کشند قرمز در دریاچه ها مهیا شود، از این رو به دلیل کاهش آب، شاهد قرمز شدن دریاچه مهارلو هستیم.یکی از موضوعات مهم در قرمز شدن دریاچه مهارلو بالا بودن شوری آب است که شرایط را برای به وجود آمدن نوعی جلبک در این دریاچه مهیا می کند.در فصل بهار کشند قرمز در دریاچه مهارلو رشد می کند، ازاین رو طی چند سال گذشته با توجه به شوری بالای آب در فصل بهار این دریاچه تغییر رنگ داده و قرمز می شود.

 

وجود این جلبک در دریاچه مهارلو خطری متوجه آن نمی کند زیرا این جلبک خوراک آرتیمیاست و خود آرتیمیا خوراک پرندگان است.کشند قرمز هنگامی که تراکم جلبک ها در سطح آب بالا رود به صورت لایه ای قرار می گیرند که مانع از تبادل هوا با آب و در نهایت کاهش اکسیژن می شود که در این شرایط سم هایی تولید می کند.آرتمیا نقش بسیار مهمی در از بین بردن برخی ناخالصی های نمک و املاح آب و همچنین توجیه اقتصادی زیادی دارد.این دریاچه طی چند سال گذشته همیشه حتی به اندازه یک لکه نیز آب دار بوده و هیچ وقت به طور کامل خشک نشده است.آبدار بودن دریاچه مهارلو ناشی از ورود فاضلاب شهر شیراز به آن است.

 

 

 

پوشش گیاهی دریاچه را درمنه، گون، شیرین بیان، انجبر، بلوط، بید و بادام تشکیل می دهند. اصلی ترین موجود زنده دریاچه آرتیماست که نقشی اساسی در تولید نمک دارد.

 

 

در دریاچه مهارلو ماهی وجود ندارد. اما انواع دوزیستان مشاهده می شود. خزندگانی چون مار، مارمولک، سوسمار و لاک پشت هم در این دریاچه دیده می شوند. دو گروه پرنده در دریاچه وجود دارد:گروه اول پرندگانی هستند مهاجر زمستانه و گروه دوم جوجه آورند. کشیم، پلیکان، باکلان، اگرت، حواصیل، بوتیمار، لک لک، فلامینگو، انواع اردک، خوتکا، زاغی، کاکایی، آبچلیک و پرنده هایی شکاری چون سنقر دریاچهی و سارگپه بر زیبایی دریاچه افزون می شوند.

 

مهارلو جای نشستن ندارد، از خدمات اولیه رفاهی که بگذریم اینجا حتی یک سرویس بهداشتی نیز برای استفاده مردم نیست.

 

 

مشکلات بهداشتی و رها شدن زباله ها در اطرف دریاچه محیط زیست این منطقه زیبا و دیدنی را تهدید می کند. مهارلو متولی ندارد. هیچ مسئولی حاضر نیست برای رفاه حال مردم و مسافران اینجا قدمی بردارد.سال های سال  تابلو ایجاد تفرجگاه گردشگری در منطقه نصب شد، اما این هم همانند بسیاری از طرح های گردشگری دیگر در اندازه شعار رها شده و تابلو آن رنگ عوض کرده است.حیف و صد حیف به این طبیعت بسیار زیبا که اینگونه بلاتکلیف و بدون متولی رها شده است.نمی گوییم بیایند اینجا را همانند صدجای دیگر پولی کرده و طعم شیرین یک بازدید رایگان را از مردم که هزینه ای برای سفر در مسافت طولانی ندارند بگیرند، اما باید اینجا را ساماندهی و حداقل امکانات اولیه از جمله چند سرویس بهداشتی مجهز بنا کنند.  اینجا حتی یک استراحتگاه ساده که روی آن با سیمان و شن تسطیح شده باشد نیست.زباله های رها شده در اطراف دریاچه مهارلو یک تهدید برای این دریاچه و سلامت مردم است .متاسفانه محیط زیست و سایر دستگاه های متولی از پرداختن به چنین مسائلی که با سلامت و رفاه مردم همراه است خودداری می کنند که این جای بسی تاسف است.

 

 

در خشکسالی سال 1387/2008 حدود 90 درصد دریاچه «مهارلو» خشک شد و از این دریاچه به غیر از نیزارها و تالاب های اقماری چیزی به جا نماند. در پی این خشکسالی از جمعیت 100 تا 150 هزار قطعه ای پرنده فلامینگو در دریاچه مهارلو در سال 1387 خورشیدی تنها حدود 5 هزار فلامینگو باقی ماند. 

 

 

برای سفر به دریاچه مهارلو باید جاده شیراز به فسا را پی بگیرید. با طی حدود بیست کیلومتر به امتداد این دریاچه زیبا می رسید. همچنین با طی مسافتی حدود 57 کیلومتر از جاده ای آسفالته، به روستایی زیبا می رسید، که در جوار دریاچه مهارلو وجود دارد و نامش را از این دریاچه گرفته است.