آشنایی با جاذبه های قله دماوند + تصاویر

کوه دماوند کوهی در شمال ایران است که به عنوان بلندترین کوه ایران و بلندترین آتشفشان خاورمیانه شناخته می شود. این کوه در قسمت مرکزی رشته کوه البرز در جنوب دریای خزر و در بخش لاریجان شهرستان آمل قرار دارد. این قله که از نظر تقسیمات کشوری در استان مازندران قرار دارددر هوایی صاف و آفتابی از شهرهای تهران، ورامین و قم و همچنین کرانه های دریای خزر قابل رؤیت است نزدیکترین شهر بزرگ به این کوه لاریجان است.

 

دماوند در اساطیر ایران هم مطرح است و شهرتش بیش از هرچیز به خاطر این است که ضحاک (پادشاهی ستمگر و اژدهافش) در آن به بند کشیده شده است در آثار ادبی فارسی نیز فراوان به این اسطوره و به طور کلی تر کوه دماوند اشاره شده است دماوند دارای چشمه های آب گرم لاریجان، اسک و وانه است.

دماوند، نام بلندترین قلۀ رشته کوه های البرز و نیز نام شهری است در 25 کیلومتری جنوب این کوه. این نام به پهلوی در کارنامۀ اردشیر بابکان به صورت دُنباوند و در کتیبه های دوران ساسانی چون کتیبۀ شاپور اول در نقش رستم فارس و کتیبۀ نرسی در پایکولی، به صورت دومباوند و دُنباوند، درنامۀ تنسر، شهرستان های ایران، ایرانشهر و کتاب جغرافیای موسی خورنی، دُمباوند آمده که در واقع تغییریافتۀ نام پهلوی آن است. این نام در منابع پارسی و عربی دوران اسلامی به صورت ضم دال، دُنباوند و فتح دال، دَنباوند و دَباوند آمده است.

 

به این ترتیب، این نام پیش از اسلام و تا مدتی پس از آن به ضم دال، دُمباوند و دُنباوند بوده که در قرون اسلامی آن را با فتح دال، دَنباوند و رفته رفته دَماوند ثبت کرده اند که با نام پهلوی آن مطابقت دارد. اکنون نیز نام کوه و شهر با فتح دال، دَماوند معروف است. این نام از دو جزء ترکیب شده، دُم یا دَم + آوند، یا دُما یا دَما + وند. نام های دُمباوند، دُنباوند و دَنباوند نیز از دو جزء ترکیب شده است. دُمب یا دُنب یا دَنب + آوند یا وند، که در هر صورت از نظر معنایی برای کوه دماوند تفاوتی با یکدیگر ندارند.

دَم یا دَنب، همان دَم در زبان پهلوی، از مصدر دَفتن به معنی تف و گرما یا بخار و گاز است و آوند به معنی ظرف می باشد. وَند نیز پسوند نسبت است و در زبان پارسی باستان، فراوان به کار رفته است. به این ترتیب می توان گفت این نام به معنی ظرفی است که دارای تف و گرما یا بخار و گاز باشد و به همین علت آن را به قلۀ بلند البرز که زمانی آتشفشانی بوده نسبت داده اند.

نام های دیگری که برای کوه دماوند در منابع دیگر آورده شده است عبارتند از:

 

لواسان: به معنی « محل برآمدن و طلوع خورشید »، لواسان، همچنین نام حوزه ای شامل چند روستا در شرق تهران است و کوه دماوند در شرق آن قرار دارد. بنابراین، لواسان محلی بوده که خورشید از پشت کوه دماوند در آن جا طلوع می کرده. این واژه را نخستین بار ناصرخسرو در سفرنامۀ خود استفاده کرده است.

بیکنی (Bikni):به معنی «کوه سنگ لاجورد» که بارها در متن های آشور نو آمده است. این پادشاهان ادعا کرده اند که «مادهای دوردست در کناره های کوه بیکنی » را تحت فرمانبرداری خود درآورده اند.

 

نام های دیگری که در دوران باستان به آن اشاره شده عبارتند از:قلۀ مونس، کوه یاسینوس و کارن. کوه دماوند در فرهنگ و ادبیات تاریخی ایران نیز ریشه دارد و شعر و سروده هایی نیز در وصف آن سروده شده است، از شاهنامه فردوسی گرفته تا سفرنامه ناصرخسرو و دیگر مجموعه های ادبی و تاریخی که همگی در وصف و ذکر اوصاف دماوند مطالبی را درج کرده اند.

که در معروف ترین و آشناترین آنها محمدتقی بهار ملقب به ملک الشعرا به وصف دماوند پرداخته است:

ای دیو سپیـد پای در بنــــد ای گنبد گیتی ای دماوند

ای سیم به سر یکی کله خود ز آهن به میان یکی کمربند

تا چشم بشر نبیندت روی بنهفته به ابر چهر دلبند

تا وارهی از دم ستوران وین مردم نحس دیو مانند

با شیـــر سپهر بسته پیمان با اختر سعد کرده پیوند

چون گشت زمین ز جور گردون سرد و سیه و خموش و آوند...

شهر دماوند نیز در 25 کیلومتری جنوب کوه دماوند قرار دارد که به احتمال خیلی زیاد این شهر نام دیگری داشته و نام کنونی خود را از کوه دماوند گرفته است.

744 سال قبل از میلاد و در زمان آشوریان از دماوند با نام بیکنی در متون مختلف یاد شده و از آن زمان به بعد این کوه اسطوره ای برای ایرانیان همواره مقدس و مورد توجه بوده. در اوستا ، تورات و بسیاری دیگر از متون تاریخی به نام های مختلف از دماوند یاد شده. ویلیامز جکسن آمریکایی که در قرن نوزدهم میلادی در تهران بود می نویسد:

 

دماوند در اوستا «هوابرزئیتی» نامیده می شود و قریب 6000 متر از زمین سر برافراشته است. بسیاری از جهانگردان و افراد سرشناس مقیم ایران که از زمان قاجار به بعد وارد ایران شده اند به دماوند و ارتفاع های گوناگونی برای آن ذکر کرده اند از 14000 تا 22000 پا.

روز ملی دماوند همزمان با تیرگان در مازندران با نام تیرماه سیزده شو در شب سیزدهم آبان ماه برگزار می شود. انجمن کوهنوردان ایران هر ساله این جشن را در روز سیزدهم تیر در دامنه های قله دماوند در” شهر رینه لاریجان شهرستان آمل” برگزار می کنند. این جشن به ثبت ملی نیز رسیده است.

موسیقی ملی موسیقی ملی دماوند در روز جشن تیرگان در سال 1391 با صدای سالار عقیلی در بین 9 هزار نفر رونمایی شد.

اثر طبیعی ملی قله دماوند با مساحتی بالغ بر 2950 هکتار در سال 1381 طی مصوبه شماره 221 مورخ 21/3/81 شورایعالی محیط زیست به مجموعه مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست پیوسته است. این اثر با 3976113 تا 3982150 عرض جغرافیایی و 596762 تا 603597 طول جغرافیایی در شمال شرق تهران و در استان مازندران واقع گردیده است. قله دماوند در فرهنگ کشورمان مظهر پایداری و استواری است و از گونه های مهم گیاهی آن می توان از بومادران، پیر گیاه دماوندی، اسپرس کوهی و گون نام برد. استفاده بیش از حد از ظرفیت قابل تحمل محیط و همچنین بهره برداری پوکه معدنی در اطراف این اثر طبیعی ملی، از مهمترین عوامل تهدید کننده در تخریب آن به شمار می آید.

نخستین صعود مستند ایرانیان به قلۀ دماوند، درسال 1857 میلادی انجام شد که تیم سرهنگ محمد صادق خان قاجار ارتفاع قله را 6613 ذرع تعیین کرد.(ارتفاع دماوند دقیقا چقدر است)

اگر منابع قدیمی تر را مطالعه کنید با ارتفاع 5671 متر روبرو می شوید. در سال 1966 میلادی فردی به نام آلن باخ بر اساس تصاویر ماهواره ای ارتفاع قله را 5670 متر اندازه گیری کرد که بعدها یک متر به آن افزوده شد و عدد 5671 متر وارد کتاب های درسی و بسیاری از منابع شد بطوریکه که این عدد در ذهن بسیاری از ایرانیان نقش بست . عددی که همچنان بر روی بسیاری از بنرها و یادبودهای روی قله برای دماوند بزرگ ذکر می شود.

این قلّه در 26 کیلومتری شمال غربی شهر دماوند، 62 کیلومتری جنوب غرب آمل و 69 کیلومتری شمال شرقی تهران واقع شده است.

قلّهٔ دماوند در مرکز رشته کوه البرز و در ناحیه موسوم به البرز مرکزی واقع شده است.[17]

منابع مختلف اندازه های گوناگونی برای ارتفاع کوه دماوند از سطح آب های آزاد ذکر کرده اند. به نقل از درگاه ملّی آمار ایران، ارتفاع این کوه 5٬610 متر است، از جمله پایگاه ملّی داده های علوم زمین ایران و وب گاه رصدخانهٔ زمین ناسا، ارتفاع 5٬670 متر و 5٬671 متر را نیز برای قلّهٔ این کوه ذکر کرده اند. دائرةالمعارف فارسی فهرستی شش موردی از ارتفاع هایی را که برای این قلّه آمده است ذکر می کند که از 5٬543 تا 6٬400 متر می رسد.

ارتفاع نسبی دماوند، که با اندازه گیری ارتفاع قلّه نسبت به پست ترین درّهٔ بین این قله و نزدیکترین قلّهٔ مرتفع تر تعیین می شود، 4661 متر است که دماوند را در ردهٔ دوازدهم بلندترین قلّه های دنیا از نظر ارتفاع نسبی قرار می دهد.

کمینهٔ دمای هوا در ارتفاعات دماوند تا 60 درجه زیرصفر (در زمستان) و تا یکی-دو درجه زیر صفر (در تابستان) پایین می آید.

 

سرعت توفان در دماوند گاهی از 150 کیلومتر در ساعت می گذرد. سرعت باد در کوهپایه ها گاه به هفتاد کیلومتر در ساعت می رسد. بیشتر بادها از غرب و شمال غربی می وزند.

 

میانگین بارندگی در ارتفاعات دماوند 1400 میلی متر در سال است و بارش در ارتفاعات معمولاً به صورت برف است.

در بهار هر سال از فروردین تا اواخر اردیبهشت دارای هوای بسیار طوفانی با بارش برف به تناوب و بسیار خطرناک برای صعود است.

از اواسط خرداد تا آخر تیرماه بهترین و جذاب ترین زمان برای اجرای برنامه به واسطه پایداری نسبی هوا و سرسبزی و طراوت منطقه و وجود آب فراوان در گوسفندسرا و بارگاه سوم و برف چال های کوچک و بزرگ.

از اواخر تیر تا پایان شهریور ماه هوای پایدار و برف کم و ثابت شدن محدوده یخچال ها و کمبود آب در دامنه ها و بارگاه سوم.

از اوایل مهرماه تا پایان اسفند ماه دارای هوای ناپایدار طوفانی و بورانی و حجم سنگین برف در دامنه ها و نبود آب جاری توام است.

فشار هوا در قلّهٔ دماوند نصف فشار هوا در سطح دریا است.

در ارتفاعات مختلف کوه دماوند، گیاهان فراوان و گوناگونی می رویند که برخی از آن ها فقط در یک ارتفاع خاصی دیده می شود. گیاهان این منطقه که به اسم دماوند نامگذاری شده اند عبارتند از:کلاه میرحسن دماوندی، کزل دماوندی، بومادران دماوندی، پیرگیاه دماوندی، ریش قوش دماوندی، فراموشم مکن دماوندی، زنگوله ای دماوندی، کتانی دماوندی و ماشک دماوندی. در ارتفاع 3200 تا 3500 متر علف و بته های بلند و خاردار و به هم پیوسته وجود دارند.

 

برخی از انواع بته های خاردار دماوند عبارتند از:کلاه میر حسن دماوندی، خارپشتی، گونه های هزار خار (مانند گون)، بته های بنفش رنگ اسپرس پشته ای و گچ دوست گل سنگی. از گونه های ورموت (افسنتین) نیز در دماوند وجود دارند که عبارتند از:درمنهٔ کوهی، درمنهٔ معطر، درمنهٔ کوهسری و گونهٔ فراوان درمنهٔ شرقی.

برخی دیگر از گونه های گیاهای دماوند عبارتند از:کاج آلپ، اسپرس کوهی نیمه کروی، گون، یاسمن صخره ای، ازمکی کوهسری، پیربهار دنایی، شبدر شاه بلوطی، ترشک کوهسری، دغدغک البرزی، پلاخور بوته ای، گالش انگور، تیره گل، نسترن وحشی، قفقازی، رُز گردآلود، گز، علف بره، چمن آراراتی، چمن گندمی آسیای مرکزی، جاروی علفی بامی، علف قرمز، جو چمنزار، ملیکای بی زبانک، علف صورتی، چاودار هراتی، شبه یولاف شکننده، ریش سنبل، خشخاش طناز، شکرتیغال و شکرتیغال مشهدی، چون جاشیر، سریش و در جاهای مرطوب زبان طلا، پیرسنبل، قدومهٔ پرشاخه، جعفری فرنگی معطر، بادرنجبویهٔ دنایی، خاکشیر تلخ کوتوله، گل بی مرگ طلایی، پنجه برگ نقره گون، آزاد بری، پنجه برگ همدانی، دنایی، سنبلهٔ ارغوانی و مینای پرکپهٔ برگ نقره ای.

 

دامنهٔ کوه دماوند در ارتفاع 2000 تا 3500 متری کاملا پوشیده از شقایق است. این شقایق منحصر به فرد در دنیا شناخته شده است و با نام شقایق لار و رینه در کتاب های معتبر گیاه شناسی جهان به ثبت رسیده. همچنین این منطقه از لحاظ مرتع و چراگاه بسیار غنی است؛ حتی در ارتفاعات بلند دماوند نیز (زیر چهار هزار متر) از این بابت فقر چندانی وجود ندارد.

روباه، شغال، میش، بز، سگ، گرگ، قوچ، گراز، خرگوش

پرندگانی چون عقاب طلایی، کبک، بلدرچین و خفاش عمده ی حیات جانواری دماوند را تشکیل می دهند. دیگر جانوران تقریبا 5 نوع مار، انواع عقرب، بزمجه، انواع خانوادهٔ موش ها و گورکن در این منطقه دیده می شوند. بیشتر گزنده های این محدوده سم مهلکی ندارند؛ حتی نیش خطرناک ترین خزنده ها نیز تا چند ساعت پس از گزش قابل درمان است.

چشمه آب معدنی اسک - دماوند:این چشمه های یازده گانه در 96 کیلومتری شرق تهران در دامنه جنوبی قله دماوند و در کف دره هراز در دو سوی رودخانه هراز واقع شده اند. آب این چشمه ها حاوی کلروره بی کربناته وهیدروژن سولفوره و گوگرد است و در درمان عفونت های مجاری تنفسی و بیماری های جلدی و مفصلی مؤثراست .

غار گل زرد در دشت زیبای لار واقع شده است . سطح درون غار، مملو از استالاکتیت واستالاگمیت هایی است که بصورت قندیل از سقف و کف آن نمایان شده اند. همچنین سطح آن از کربنات کلسیم پوشیده شده و روشنایی فانوس کوه نوردان ، درخشندگی زیبایی غار را نمایان می سازد. درون این غار چندین حوضچه آب سرد در فاصله های متفاوت از هم وجود دارد.

آبشار تیزاب در موقعیت جغرافیایی N354549 E520506 در استان تهران واقع است. در فاصله 5 کیلومتری از شمال دماوند بعد از روستای دشتمزار منطقه ای زیبا روح هر بیننده ای را مینوازد . این جا تنگه ای 1.5 کیلومتری بنام تیزآب طبیعتی کاملا بکر است . وجود درختان بید و رودخانه ای پرآب, آب و هوای مطبوع و دلپذیری را به این منطقه زیبا داده است. آبشار تیزاب در دماوند یکی از جاذبه های گردشگری این شهر است. ارتفاع آبشار در حدود 10 متر و در ارتفاع 2430 متری از سطح دریا در میان تنگه ای تنگ با کوه های مرتفع قرار گرفته است.

 

یخ زدن آبشار در زمستان مناظر زیبایی در این منطقه ایجاد می کند. دسترسی به آبشار از طریق شمال شهرستان دماوند و تنگ تیزاب امکان پذیر است. در پای آبشار حوضچه کوچک آبی به عمق 1 کتر ایجاد شده است. در این منطقه قبل از آبشار چشمه تیزاب قرار دارد که برای درمان امراض پوستی مورد استفاده قرار می گیرید. آبشار یخی دماوند آمل-لاریجان در موقعیت جغرافیایی E520718 N355626 در استان مازندران واقع است. این آبشار در ارتفاع 5100 متری در جبهه جنوبی قله دماوند واقع شده است.

از نقطه نظر ارتفاع این آبشار مرتفعترین آبشار در خاورمیانه محسوب میشود. به غیر مدت محدودی در فصل تابستان که آب باریکه ای از کنار آن جریان میابد در سایر ماه های سال یخزده است. برای دستریب به این آبشار باید از مسیر اصلی جبهه جنوبی منحرف شد. ارتفاع آبشار بین 7 تا 12 متر است. در سمت چپ این آبشار تپه های گوگرد شروع می شوند که گاز متصاعد شده از آنها صعود را برای کوهنوردان مشکل می کند. آبشار یخی کوه دماوند در بین کوهنوردان ایرانی از شهرت خاصی برخوردار است.

رودخانه تینه در شمال، رودخانه هراز در جنوب و شرق و رودخانه دلیچای در غرب این کوه واقع شده اند.

برای رسیدن به قله مانند تمامی کوه ها از هر مسیری می توان پیش رفت ولی شناخته شده ترین آن ها این جبهه ها هستند:

جبهه شمالی؛ مسیر صعود این جبهه از میان دو یخچال سیوله (سمت راست) و دوبی سل (سمت چپ) صورت می گیرد.

جبهه شمال شرقی؛ پناهگاه تخت فریدون در این مسیر قرار دارد.

جبهه جنوب غربی؛ پناهگاه سیمرغ در این مسیر قرار دارد.

جبهه جنوبی؛ از سمت جنوب شرقی کوه. پلور، رینه، گوسفندسرا و بارگاه سوم در این مسیر قرار می گیرند.

آسانترین این مسیرها جبهه جنوبی و سخت ترین آنها جبهه شمالی است. سه جبهه شمالی، جنوبی و شمال شرقی در نزدیکی روستاها قرار گرفته اند و همچنین همگی دارای جان پناه در میان راه هستند.

الف-یخچال های شمالی و شمال شرقی اطراف قله دماوند:یخچال سیوله (جبهه شمالی)

این یخچال در شمال قله قرار دارد و مشخصات تقریبی آن عبارتند از:

مساحت 1.2 کیلومتر مربع، محیط 5.2 کیلومتر، طول حداکثر 2.4 کیلومتر، عرض متوسط 450 متر و ارتفاع حداکثر و حداقل از سطح دریا 5000 متر و 3700 متر.

یخچال دوبی سل (جبهه شمالی)

این یخچال در شمال قله قرار دارد و مشخصات تقریبی آن عبارتند از:

مساحت 0.7 کیلومتر مربع، محیط 4.6 کیلومتر، طول حداکثر 2 کیلومتر، عرض متوسط 250 متر و ارتفاع حداکثر و حداقل از سطح دریا 5000 متر و 3700 متر.

یخچال اسپله (جبهه شمالی)

این یخچال در شمال قله قرار دارد و مشخصات تقریبی آن عبارتند از:

مساحت 0.8 کیلومتر مربع، محیط 4.2 کیلومتر، طول حداکثر 2 کیلومتر، عرض متوسط 500 متر و ارتفاع حداکثر و حداقل از سطح دریا 5000 متر و 3800 متر.

یخچال عروسکها (جبهه شمالی)

یخچال خورتاب سر (جبهه شمالی)

این یخچال در شمال (کمی متمایل به شرق) قله قرار دارد و مشخصات تقریبی آن عبارتند از:

مساحت 0.5 کیلومتر مربع، محیط 3.6 کیلومتر، طول حداکثر 1.7 کیلومتر، عرض متوسط 300 متر و ارتفاع حداکثر و حداقل از سطح دریا 4800 متر و 3800 متر.

یخچال یخار (شمال شرقی)

این یخچال به خاطر شیب بسیار تندی که دارد ( از 40% تا 80% و قسمتی از آن دیواره ای می باشد) از نوع یخچال معلق به شمار می آید و دارای قندیلهای یخی آویزان است. که طول برخی از آنها به بیش از 50 متر می رسد. این یخچال با مساحت تقریبی 2 کیلومتر مربع حدودا از ارتفاع 4500 متر از سطح دریا شروع و تا ارتفاع 5600 متر ختم می شود (قسمت بالایی آن به بام برفی یا بام یخی مشهور است).

ب- یخچالهای پراکنده و برفچالهای اطراف دماوند:

با توجه به ارتفاع خط برف در اطراف قله دماوند، که حدودا در ارتفاع 4500 متر از سطح دریا قرار دارد، قطعا بالاتر از این ارتفاع یخچال طبیعی یا برفچال قرار دارد. همچنین نواحی دیگر از قبیل دره ها و برخی از شیبها (از ارتفاع 4500 متر به بالا) برفچال یا یخچالهای کوچک می باشند. مهمترین این برفچالها یا یخچالها عبارتند از:

یخچال وزمین چال (شرقی)

یخچال سرداغ (بین یالهای غربی و جنوب شمال غربی)

یخچال غربی (بین یالهای شمال جنوب غربی و غربی)

یخچال کافر دره (بین یالهای جنوبی و جنوب شرقی)

یخچال آسپرین سر ( بین یالهای جنوبی و جنوب جنوب غربی)

خصوصیات یخچالهای طبیعی اطراف دماوند

 

خط برف: به طور متوسط خط برف در منطقه یخچالهای طبیعی و برفچالهای اطراف قله دماوند در ارتفاع 4400 متر تا 4500 متر از سطح دریا می باشد.

شیب بسیار تند این یخچالها، 26% تا 40% است که باعث شده ضخامت یخ این یخچالها از حدود 20 متر بیشتر نشود.

به لحاظ شیب بسیار تند در سطح یخچال شکافهای عمیق دیده نمی شود.

-ریزش بسیار تند واریزه ها در اواخر فصل ذوب، درواقع حرکت بخرفتهای سطحی به خاطر شیب زیاد یخچال می باشد. این ریزش در یخچال دره یخار شدیدتر از یخچالهای دیگر می باشد.

در سطح یخچالها، ستونهای برفی یخ زده به ارتفاع 50 تا 80 سانتیمتر دیده می شود. به لحاظ شکلی به این ستونها که شبیه آدمک یا عروسک هستند آدمک برفی یا عروسکی می گویند. آب و هوا، شدت تابش، زاویه تابش و ... از عواملی است که در تشکیل این آدمکهای برفی نقش دارند. پایان تابستان و آغاز پائیز بیشارین زمان گسترش این آدمکهای برفی است. در دامنه جنوبی مخروط آتشفشان دماوند، آدمکهای برفی دیده می شود.

قله دماوند از نظر محاسبات سن و سالی زمین شناسی، کوه جوانی است و آمادگی این را دارد که دیر یا زود فعال شود. به عقیده کارشناسان، کوه دماوند غول خفته ای در درون خود دارد که احتمال بیدار شدن آن به این زودی نیست. آخرین فعالیت های آتشفشانی قله دماوند به 38500 سال پیش برمی گردد و این روزها مشاهده گازهای گوگردی کمی نگران کننده به نظر می رسد. نگرانی زمانی بیشتر می شود که بدانیم نه مسئولین، نه امدادگران و نه مردم هیچ کدام آمادگی برای وقوع چنین حادثه ای را ندارند و با گذشت این همه سال هنوز روستائیان اطراف این کوه، از دل دماوند صدای غرش هایی را می شنوند.

از یک طرف کارشناس ها هشدار می دهند و از طرف دیگر مسئولان به نیمه پر لیوان نگاه می کنند و می گویند همانطور که احتمال این وجود دارد که آتشفشان فوران کند احتمال بیشتری هم وجود دارد که این اتفاق نیفتد. تحقیقات این نکته را ثابت کرده وقتی آتشفشان بعد از زلزله فعال شود؛ قدرت آن چهار برابر بیشتر از هنگامی است که بدون زلزله، فعال شود اما با این حال هستند مسئولانی که نمی خواهند به این موضوع کمی جدی تر نگاه کنند.

 

یک آتشفشان مخصوصا از نوع بیدارش باید به طور جدی هر ساله مورد مطالعه قرار گیرد که مبادا ساکنان اطرافش را با غرشی، دودی، بخاری، مواد مذابی و ... غافلگیر کند. مهندس محمد جواد بلورچی، رئیس گروه زمین شناسی مهندسی سازمان زمین شناسی در مورد ویژگی بخارهای آتشفشان دماوند اینطور می گوید:«به طور معمول از دهانه دماوند در هر دقیقه مقداری بخار و دود خارج می شود که البته ما نسبت ترکیب آنها را نمی دانیم اما در شرایط عادی این گاز خروجی به سختی قابل مشاهده است و اگر باد سرعت داشته باشد اصلا به چشم نمی آید اما در این مدت این گاز افزایش چشمگیری داشت و به صورت پیوسته از دهانه دماوند خارج می شد و حتی در بعضی عکس هایی که گرفته ایم رنگ زرد قابل رویت است و می تواند نشانه خروج گوگرد باشد، ضمن اینکه برخی از مردم منطقه که بهتر از هر کس دیگر این تغییرات را حس می کنند، از احساس بوی گوگرد سخن می گویند.»

 

علاوه بر گاز و بو که در دل مردم هراس انداخته در منطقه آب اسک چشمه ای به نام قایبال وجود دارد که به گفته مردم محل قبل از وقوع زمین لرزه ها آب آن سیاه می شود که بلورچی در مورد این چشمه اینطور توضیح می دهد:«ما این چشمه را مورد مطالعه قرار داده بودیم. سیاه شدن رنگ آن پیش از زمین لرزه مربوط به گرم شدن آب در اثر فعالیت های لایه های زمین است که این گرما سبب می شود رسوباتی مانند اکسید گوگرد در آب چشمه حل شوند و رنگ آن را تغییر دهند.

 

این بار هم این تغییر رنگ مشاهده می شد.» البته این عوامل در صورتی می تواند نگران کننده باشد که تمام نشانه ها ادامه دار باشد. یعنی اگر میزان و غلظت گاز خروجی زیاد می شد یا به راحتی دود دیده می شد و گرم شدن آب چشمه ها افزایش پیدا می کرد، نگرانی هم باید چند برابر می شد. سال 68 همچنین ویژگی هایی اما نه به این شدت دیده شده بود که تا امروز همچنان کوه دماوند به خروپف خود ادامه داده است و خدا را شکر نمی خواهد بیدار شود.

مهم ترین آسیب ها و بحران های زیست محیطی که کوه دماوند را تهدید می کند عبارتند از:

یکی از مشکلات زیست محیطی منطقۀ کوه دماوند، وجود معدن های پوکۀ معدنی است که بیشتر با مجوز بخش دولتی یا توسط شرکت های وابسته به دولت در حال بهره برداری است و برای دست یافتتن به این معدن ها، با ساخت جاده های دسترسی متعدد به بلندی های دماوند و با تخریب پوشش گیاهی منطقه، شاهد تامین منافع شخصی بهره برداران و ازبین رفتن سرمایه های ملی و طبیعی کشور هستیم.

برای نمونه، برداشت پوکه از معدن های روباز قرقه و ملار که هیچ تناسبی با این محیط پرارزش و کم نظیر ندارد، چهرۀ دماوند را لکه دار کرده است. این در حالی است که پوکۀ صنعتی، جایگزین مناسبی است که استفاده از آن، از تخریب بیشتر کوه دماوند جلوگیری می کند.

اجرای جاده کشی در ارتفاعات دماوند، قطعا توسط مسئولان محلی و استانی انجام می شود. بعید نیست که هدف اصلی آن، آماده سازی بستر مناسب برای دسترسی آسان به مرتع ها و زمین های پیرامون جاده، به منظور تصاحب آن ها و تبدیل به مجتمع های مسکونی – تفریحی باشد. تجربه ثابت کرده است که ساخت جاده در هر منطقۀ طبیعی و در هر مکانی که پتانسیل گردشگری را داشته باشد، زمین های پیرامون جاده نیز توسط افراد سودجو به شدت مورد سوء استفاده و آسیب قرار می گیرد و توازن و تعادل اکولوژیک آن منطقه را به هم می زند.

 

البته بهانۀ مسئولان، ساخت جادۀ دسترسی گردشگران به کوه دماوند است. لازم است مجریان ساخت این جاده ها بدانند، کوهنوردان و گردشگران داخلی و خارجی قطعا تمایل دارند بدون وجود سازه های ساختۀ بشر، از طبیعت بکر و زیبای دماوند لذت ببرند؛ آن ها دوست دارند باپای شوق از کوره راه های موجود که مانند ریسمانی آن ها را تا قله هدایت می کند، گذر کنند؛ آن ها برای دوری از از مظاهر زندگی خسته کنندۀ شهری، که یکی از آن ها جاده است، به کوه دماوند می آیند و آن را بر راحت نشینی در خودروهای بی احساس ترجیح می دهند و این ها هیچ گاه میسر نمی شوند مگر این که با گام اشتیاق و نیاز، آن هم با لمس پستی و بلندی های سنگ های مسیر همراه شود.

 

جاده های غیر ضروری و بسیار بدساخت که موجب رانش دامنه ها، قطعه قطعه شدن زیستگاه ها، بد منظر شدن محیط طبیعی و ساده سازی دسترسی به مراتع و شکارگاه ها می شود، بی هیچ ضابطه ای در یکی دو دهۀ گذشته، گسترش یافته اند. نمونۀ بارز آن، جاده ای است که از قسمت دامنه های جنوبی کوه دماوند تا چال چال، چاک اسکندر و گردنۀ سرداغ (ارتفاع نزدیک به 4000 متر) و از آن جا به سوی شمال کوه می رود. این جاده که بدون هماهنگی با سازمان حفاظت محیط زیست و حتی وزارت راه ساخته شده، غیرضروری و مضر به حال منطقه است، و آرامش با شکوه گردنۀ سرداغ را خدشه دار کرده است.

حال این پرسش مطرح می شود که آیا با توجه به تعریف منطقۀ حفاظت شده، اثر طبیعی ملی و میراث طبیعی ملی، می توان در کوه دماوند این گونه دخل و تصرف کرد؟ آن هم توسط دستگاه های اجرایی!

چرای بیش از حد، با از میان بردن پوشش گیاهی، موجب فرسایش خاک می شود. با توجه به این که عمق مفید خاک در دماوند بسیار ناچیز است و لایه های زیرین آن به طور عمده از خاکستر و سنگ های آتشفنشانی تشکیل شده، آسیب پذیری آن بسیار زیاد است. در 15-10 سال گذشته بارها دیده شده که بارش باران یا ذوب برف ها در بهار موجب روان شدن سیل یا بهمن های پردامنه از گل ولای شده و موجب گل آلود شدن رودخانه ها و حتی سد شدن مسیر رود هراز شده است. فرسایش خاک اثر تشدیدکننده ای بر رانش و لغزش زمین در منطقۀ زمین لرزه خیز دماوند دارد. این عامل سبب می شوند که:

1- ارزش مرتعی دامنه های دماوند به سرعت و تا حد جبران ناپذیر کاهش یابد.

2- زادآوری طبیعی ماهیان در رودخانه ها مختل، و حوضچه های پرورش ماهی دچار آسیب شود.

3- جاده های منطقه بر اثر زمین لغزه و ریزش سنگ و خاک، تخریب و تبدیل به راه های پرخطر شود.

معظل زباله، از آبادی های کوچک و بزرگ کوهپایه های دماوند و سیاه چادرهای دامداران نشات گرفته و با نفوذ شیرابۀ زباله ها در حوزه های آبخیز، موجب آلوده شدن چشمه ها و رودها تا دشت های بهره مند از حوزه های آبریز دماوند، مانند دشت آمل و بابل، می شود. همچنین این پسماندها به علت وجود انبوه مواد تجزیه نشدنی، که مصرف آن ها در سال های اخیر شدت یافته، چشم انداز منطقه را خراب کرده و موجب آسیب دیدن حیات طبیعی شده است. چند نقطه از جادۀ پلور به رینه، به زباله زارهایی تبدیل شده که گویا محل تخلیۀ زباله های چندین روستا و شهرک منطقه و حتی مناطقی از شمال است. در مسیرهای صعود به کوه دماوند نیز می توان به خوبی در تمامی طول راه انبوهی از زباله ها را دید که گردشگران و کوهنوردان به جا می گذارند.

مشکلات دیگری که کوه دماوند و محدودۀ پیرامون آن را تهدید می کنند عبارتند از:

ساخت و ساز بی ضابطه، تصرف منابع طبیعی برای استفادۀ غیرقانونی و شخصی، افزایش جمعیت و خودروها، حضور بیش از اندازۀ گردشگران بدون آن که آموزش های لازم در رابطه با طبیعت گردی و حفظ محیط زیست به آن ها داده شود، نوشتن یادگاری در طول مسیر به ویژه بر فراز قلۀ دماوند، نصب تابلوهای یادبود و پرچم های گروه ها و یادگاری های کشته شدگان، کمبود اقامتگاه و تبلیغات نامناسب.

69 کیلومتری شمال شرقی تهران(این قله از نظر تقسیمات کشوری مربوط به بخش لاریجان،شهرستان آمل در استان مازندران است)

دسترسی

این قله ی زیبا از شهر های تهران، قم و ورامین قابل رویت است؛ اما بهتر است برای صعود به آن باید به تهران یا شهر دماوند سفر کنید. مسیر های اصلی صعود به قله در چهار جبهه مشخص می شوند. هر چند که اغلب مسیرها دارای جان پناه هستند اما بهتر است حتما گروهی راه بلد را برای کوهنوردی انتخاب کنید. جبهه ی جنوبی که از سمت جنوب شرقی کوه دماوند آغاز می شود رایج ترین مسیر صعود است. آبشار یخی دماوند در مسیر این جبهه قرار دارد. امروزه جان پناه برای کوهنوردان در مسیرهای مختلف صعود به قله ساخته شده که در تعدادی از آن ها امکان اقامت شبانه وجود دارد. همچنین می توانید در این قرارگاه ها راهنمای صعود به قله را نیز دریافت کنید.