حدث یعنی چه؟ حکم انواع حدث و تفاوت آن با خبث
در فقه اسلامی، «حَدَث» یکی از مفاهیم کلیدی طهارت است؛ اما دقیقا به چه معناست و چه تفاوتی با «خَبَث» دارد؟
توضیح حدث اکبر و اصغر با خبث و احکام کلیدی شرعی آن‌ها
در دنیای فقه، گاهی با مفاهیمی روبرو می‌شویم که در نگاه اول دشوار به نظر می‌رسند، اما در واقع دروازه‌های ارتباط با خداوند را برای ما تعریف می‌کنند. یکی از کلیدی‌ترین این مفاهیم،حدث است.در این بخش از نمناک با زبانی ساده، معمای حدث اصغر و حدث اکبر را حل خواهیم کرد و مهم‌تر از آن، پرده از تفاوت اساسی آن با خبث (نجاست فیزیکی) برمی‌داریم تا آمادگی کامل‌تری برای درک احکام و انجام عبادات خود داشته باشیم.
حدث چیست؟
حدث در لغت به معنای وقوع یا به وجود آمدن است و در فرهنگ لغت فارسی، به اتفاقی اشاره دارد که تازه رخ داده است.
حدث در فقه به چه معنا است؟
اصطلاح حدث در فقه اسلامی دو معنای متمایز دارد که هر دو به طهارت مرتبط هستند:
- سبب (علت):به عملی گفته می‌شود که طبق احکام شرع، موجب بطلان طهارت (وضو یا غسل) می‌گردد؛ مانند خروج ادرار، مدفوع یا جنابت.
- مسبب (معلول/حالت):به حالتی اطلاق می‌شود که در نفس و روح انسان ایجاد شده و این حالت، مانع انجام عبادات نیازمند به طهارت است و تنها با انجام وضو یا غسل از بین می‌رود.
چند نوع حدث وجود دارد؟
بر اساس احکام دینی، «حدث» بر حسب شدت و مرتبه، به دو نوع اصلی حدث اکبر (شدید) و حدث اصغر (خفیف) تقسیم می‌شود که تفاوت اصلی آن‌ها در نحوه رفع شدن و آثارشان است.
حدث اکبر چیست؟
عملی است که موجب از بین رفتن کامل طهارت شده و فرد را مجبور به انجام غسل (تکلیف اکبر) می‌سازد تا بتواند اعمال عبادی نیازمند به طهارت کامل (مانند نماز) را انجام دهد.
حدث اصغر چیست؟
عملی است که تنها موجب باطل شدن وضو (تکلیف اصغر) می‌گردد و مانع انجام عباداتی می‌شود که شرط آن‌ها وضو است؛ رفع آن تنها با انجام وضو ممکن است و نیازی به غسل ندارد.
تفاوت حدث اکبر و اصغر
حدث اصغر وضو را باطل کرده و رفع آن تنها با انجام وضو میسر است اما حدث اکبر موجب وجوب غسل برای بازگشت به طهارت می‌شود.
موجبات حدث اصغر (مبطلات وضو) از منظر فقه شیعه
در پاسخ به این سوال که چه چیزهایی باعث حدث اصغر می‌شود؟ باید بگوییم اعمالی که موجب بطلان وضو می‌گردند عبارتند از:
- ادرار، مدفوع، و خروج باد روده
- هر گونه خوابی که مستلزم سلب کامل ادراک حسی (عدم بینایی و نشنیدن) باشد.
- زوال عقل (مانند جنون، مستی، یا بیهوشی)
- پدید آمدن حالت استحاضه قلیله.
موجبات حدث اکبر (موجب غسل) در فقه شیعه
در پاسخ به این سوال که چه چیزهایی باعث حدث اکبر می‌شود؟ باید بگوییم اعمال و حالاتی که موجب حدوث حدث اکبر شده و طهارت کبری را زایل می‌کنند، عبارتند از:
- جنابت (ناشی از احتلام یا آمیزش جنسی)
- آمیزش جنسی (حتی بدون منی)
- استحاضه متوسطه و کثیره
- حیض (عادت ماهانه زنان)
- نفاس (خونریزی پس از زایمان)
- تماس با میت (در شرایط خاصی که موجب غسل مسّ میت شود)
محدث به که می گویند و کیست؟
مُحْدِث (فردی که حدث بر او وارد شده است) در اصطلاح فقه، به شخصی اطلاق می‌شود که حدث یا حدث اصغر، اکبر (مانند خروج باد شکم، خواب، یا جنابت) از او صادر شده باشد. این تعریف شامل هر دو گروه سنی، یعنی فرد بالغ (کبیر) و فرد نابالغ (صغیر) می‌شود که حالت طهارت شرعی آن‌ها از بین رفته باشد.
خبث چیست؟
معنی لغوی خبث، پلیدی و بدی است اما در فقه به نجاست‌های مادی و ظاهری مانند بول، خون، منی و... اطلاق می‌شود.خبث با استفاده از مُطَهِّرات، عمدتاً آب، از بین می‌رود و پاک می‌شود. هدف از این پاکسازی، رفع آلودگی فیزیکی از بدن، لباس یا مکان است.
تفاوت حدث و خبث
فرق اساسی میان حدث و خبث در فقه اسلامی به ماهیت آلودگی و نحوه تطهیر مربوط می‌شود. حدث آلودگی شرعی و روحی است که با انجام اعمال عبادیِ طهارت رفع می‌گردد اما خبث آلودگی مادی است که با آب برطرف می‌شود.
احکام شرعی مرتبط با حدث
- هرگاه شخصی دچار حدث شود (چه اصغر و چه اکبر)، طهارت شرعی او از بین می‌رود.
- فردی که مُحدِث است (دچار حدث شده)، تا زمانی که با وضو، غسل، یا تیمم مجدد طهارت خود را کسب نکند، نمی‌تواند اعمالی را که نیازمند طهارت هستند (مانند نماز، طواف، یا لمس خط قرآن) انجام دهد.
- در شرایطی که دسترسی به آب میسر نباشد یا استفاده از آن مجاز نباشد، تیمم بدل از وضو (برای رفع حدث اصغر)، تیمم بدل از غسل (برای رفع حدث اکبر)جایگزین طهارت می‌شود.
- اگر فردی غسل جنابت را انجام دهد و سپس دچار حدث اصغر شود، برای انجام نماز باید وضو بگیرد (زیرا غسل جنابت به تنهایی مانع حدث اصغر نمی‌شود).
- بر شخص مُحدِث (تا زمانی که طهارت کسب نکرده است) حرام است که بدن خود را به نوشته‌های قرآن کریم برساند.این حکم همچنین شامل نام‌های خداوند، پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) نیز می‌شود.
- آبی که برای رفع حدث استفاده می‌شود (آب وضو، غسل یا تیمم) باید دارای شرایط پاک بودن باشد.
- اگر در میانه انجام وضو یا غسل، حدثی (حتی حدث اصغر) از فرد صادر شود، آن عمل طهارت باطل شده و باید از ابتدا شروع شود.
- اگر حدث اصغر (مانند خروج باد) در حین انجام غسل جنابت رخ دهد، غسل باطل می‌شود.