صنایع دستی و سوغات توریستی خراسان شمالی

صنایع دستی خراسان شمالی و سوغات هنری معروف این منطقه

مدارک موجود از زمان های دور تولید صنایع دستی در استان خراسان شمالی را تایید می کند. هنرمندان و صنعتگران خوش ذوق این منطقه با توجه به ذوق و قریحه ای که خداوند در نهاد آنها به ودیعه گذاشته به خلق آثار نفیس و ماندگاری دست زده اند آثاری که تا به امروز شاهد آن هستیم و این آثار توانسته اند فرهنگ و هویت تاریخی این منطقه را به نحو احسن به سایر نقاط جهان معرفی کنند.

نقش و طرح های استفاده شده در این صنایع ریشه در باورها و اعتقادات این مرز و بوم دارد، هنرمندان این سرزمین با طرح و نقش های متنوع و با رنگ های طبیعی از طبیعت به خلق این آثار پرداخته اند. این تولیدات به دلیل وجود اقوام ترک، کرد، فارس، تات و ترکمن دارای تنوع بیشماری می باشد.

سفره کردی، پلاس، پاپوش های سنتی، ساخت و سازهای سنتی، رنگرزی سنتی، دوخت لباسهای محلی، زیلو بافی،گلیم بافی و نمد مالی از نمونه های صنایع دستی هستند که در استان خراسان شمالی به وفور تولید می شوند. با ما در بخش فرهنگ و هنر نمناک همراه شوید تا با صنایعدستی معروف و بسیار زیبای این منطقه از سرزمین عزیزمان ایران، بیشتر آشنا شوید.

گلیم هنر دست زنان خراسان شمالی

گلیم را می توان یک نوع فرش پرزدار دانست که از تنیده شدن تارو پود در هم به وجود می آید و از با سابقه ترین زیر اندازها محسوب میشود و دارای سابقه ی هفت هزار ساله است. کاربرد بیشتر گلیم به عنوان زیر انداز است که الیاف به کار رفته در آن عمدتا طبیعی است.

نقوش بکار رفته در گلیم الهام گرفته از فرهنگ سنتی و محلی این دیار می باشد. در بافت گلیم از نقشه زیاد استفاده نمیشود و بیشتر ذهنی می باشد. گلیم های تولیدی در این سرزمین دارای بافت یک رو و دو رو می باشند و می توان به عنوان جوال، رومیزی، روفرشی، خورجین، پادری، زیر انداز و گلیم تزیینی همچون تابلو، کوله پشتی، رو مبلی، کیف و کفش زنانه جوراب و دستکش و زانو و چاروق بند نیز مورد استفاده قرار داد.

سفره کردی

مرسوم ترین هنر عشایر کرد کرمانج خراسان شمالی بافتن نوعی گلیم به نام سفره کردی است که راوی قصه زندگی بافنده است. این هنر اصالتش به خراسان شمالی بر می گردد و توسط زنان هنرمند کرد عشایر بافته می شود که جایگاهش اغلب شیروان، فاروج، اسفراین، بجنورد و مانه است.

اندازه ی سفره کردی متفاوت است و طرح های بسیار زیبا و خلاقانه که در واقع بیانگر اعتقادات این منطقه است بر روی آن نقش می بندد. جنس سفره کردی از پشم است.

طرح و نقش های متنوع و متعدد بر گرفته از نقش های ذهنی و خیالی، حیوانی، گیاهی و اشکال هندسی، دایره، مثلث و مربع می باشد.

جاجیم

نوع دیگر زیر انداز که از جنس پشم بوده و به صورت ضخیم بافته میشود و به شکل گلیم یا پلاس که دارای طرح های راه راه و رنگی است جاجیم نام دارد. جاجیم در طرح و رنگ های مختلف بافته می شود و هنرمندان زیادی اعم از زنان و مردان خراسانی در این حوزه مشغول فعالیت هستند. چنانچه گذری به این منطقه داشتید پیشنهاد می کنیم از این دست بافته های بسیار زیبا که رنگین کمانی از رنگ ها به شمار میرود به عنوان سوغاتی برای عزیزانتان خریداری کنید.

فرش و قالیچه ترکمنی

فرش ترکمن توسط بانوان هنرمند ترکمن خراسان شمالی بافته می شود که در منطقه مرزی ترکمن نشین "جرگلان" بجنورد و شهرستان مانه و سلمقان مرسوم است که طرح ها و نقش های بی نظیر آن دل هر بیننده ای را می رباید.

بیشتر طرح و نقش فرش ترکمن الهام گرفته از اشکال هندسی و شکستگی خطوط است که مختص مردم کوچ نشین است که به صورت ذهنی در انواع نقش های یموتی، آغال، چهار قاب، ترکمن، غزال گز و قاشقی بافته میشود.

پشتی های ترکمن نیز توسط زنان هنرمند ترکمن بافته می شود که متشکل از دو بخش قسمت پرزدار و پلاس است. پشتی ترکمنی مشابه قالیچه است و در آن از رنگهای طلایی، قزل، قره و آق استفاده میشود و نقوش بکار رفته در آن به نام قره نقش و گلچه معروف است.

فرش دو روی ترکمن

از خاص ترین فرش هایی که توسط بانوان ترکمن بافته میشود و در انحصار دستان توانمند آنهاست فرش دو روی تمام ابریشم دویدوخ است که در روستای دویدوخ بافته میشود این فرش در سراسر دنیا شناخته شده است و توریستهای بسیاری برای خرید این فرش به کشورمان مسافرت می کنند.

این فرش از جهت تکنیک، ترکیب بندی و رنگ، نقش و طرح در نوع خود بی نظیر است و به صورت دو طرفه بافته می شود که هر طرف آن دارای نقش و طرح متفاوت است و به خاطر کیفیت عالی دارای طرفداران زیادی در داخل و خارج از کشور است.

چوخه بافی

نوعی تن پوش که جنس آن از پشم می باشد چوخه نام دارد. تن پوش کاربرد هایی مثل لباس کشتی، جلیقه چوپانی، پا تابه، کت و شلوار و... دارد. جالب است بدانید به خاطر اینکه آب و هوای این منطقه سرد می باشد مردان از چوخه به عنوان یک لباس گرم هم مخصوصاً در فصل در زمستان استفاده می نمایند.

همانطور که پیش از این اشاره شد در مبارزه کشتی نیز از این لباس استفاده می‌شود چرا که پارچه آن در برابر کشش بسیار مقاوم و با دوام است و مهمتر از همه یکی از قوانین کشتی محلی این است که از این لباس در آن استفاده شود به همین دلیل اسم این مبارزه را کشتی با چوخه نامیده اند. اسفراین و شیروان از آن دسته شهرهایی به شمار می رود که در تولید این لباس فعالیت چشمگیری دارند.

کلاه کرکی

از معروف ترین صنایع دستی خراسان شمالی می توان به کلاه کرکی اشاره کرد که شهرت جهانی به خود گرفته و در یونسکو به ثبت رسیده است. جنس این کلاه از کرک می باشد و به خاطر اینکه که از گوش محافظت می کند در اصطلاح محلی معروف به کلاه گوشی میباشد. در فصول سرد سال از این کلاه ها استفاده می کنند اما دیده شده است که در بعضی از مناطق خراسان شمالی در تمام فصول کاربرد دارد.

پشم شتر و بز از جمله مهمترین مواد اولیه این کلاه به شمار می رود. جالب است بدانید که این محصول کاملاً دستی و بدون دخالت هیچ ماشین و دستگاهی و با استفاده از 5 میل چوبی بافته می شود. رنگ هایی که در این کلاه استفاده می شود رنگ های طبیعی پشم و کرک خود حیوان می باشد.

چاروق دوزی

چاروق دوزی یک نوع کفش یا پای‌افزار است که از پوست درست شده و با ریسمان های محکم و بلند به پا بسته میشود. این پای‌افزار یا کفش سالیان سال در استان خراسان شمالی مورد استفاده قرار می گرفت. چاروق از کفش های سنتی ساکنان شمال شرقی مخصوصا بجنورد بوده است.

چادر شب

در روستای روئین چادرشب هنری ١5٠ ساله به شمار می رود. چادر شب بافی از صنایع دستی و سنتی خراسان شمالی است نوعی پارچه محلی زیبا با رنگ های متنوع که زنان محلی به عنوان کمر پیچ از آن استفاده می کنند و امروزه نیز اهالی روستای اسفراین در استان خراسان شمالی به بافت آن مشغولند.

چادر شب با الیاف ابریشمی و با رنگ های شاد و گرم در ابعاد ٢×٢ با طرح های هندسی چهار خانه و اغلب با رنگ زمینه قرمز بافته میشود. چادر شب بیشتر از شش تخته با نقش های ذهنی یعنی بدون استفاده از نقشه در رنگ های متعدد توسط بانوان هنرمند بافته میشود.

چادر شب بافی در واقع نمایشی از فرهنگ و هنر و ذوق و قریحه ی اهالی این استان است. زمان های قدیم از ابریشم بافته میشد ولی امروزه از پنبه نیز بافته میشود.

ابریشم بافی

میتوان ابریشم را به دلیل خصوصیات برجسته اش همچون ظرافت، شفافیت، نرمی و استحکامش از گرانترین الیاف نساجی دانست. روش بافت آن همانند پارچه بافی سنتی است و برای دوخت لباس، روسری، لبه یقه، دستمال پیش سینه، سر آستین و لباس های فاخر محلی بکار می رود. ابرشم بافی بیشتر در منطقه راز و جرگلان بجنورد متداول بوده است. طرح های بکار رفته در آن بیشتر هندسی و برجسته است ابریشم بیشتر در گرمه، بجنورد و اسفراین تولید میشود.

نمدمالی

نمد مالی، از در هم آمیختن پشم و کرک و ورز دادن در شرایط فنی مناسب ایجاد می شود. این صنعت بیشتر در منطقه راز و جرگلان رایج است و رنگ های به کار رفته بیشتر قهوه ای و کرم می باشد و زمینه خود رنگ است نگاره های آن نیز بیشتر قرمز رنگ است.

طرح و نقش های استفاده شده در نمد اغلب موتیف های هندسی و حرکات حلزونی می باشد. از نمد در تهیه ی پالتو، زیرانداز و کلاه استفاده میشود.

رو دوزی های سنتی

به هنر آراستن پارچه های ساده و بی طرح با کمک نخ های رنگارنگ و قلاب و سوزن، رو دوزی می گویند. هنرمندان به کمک دوخت های ظریف که بر روی پارچه ها می زنند صبر و شکیبایی را با زیبایی گره زده و ماهرانه به نمایش می گذارند.

رو دوزی از بزرگترین شاخه های هنر های سنتی در خراسان شمالی است که به دلیل تعدد قومیت های ترکمن و کرمانج این هنر دارای جایگاه خاصی می باشد.

از دوخت های مشهور این منطقه میتوان به گلدوزی روی چارق، ملیله دوزی و منگوله بافی، گلدوزی روی پوستین، یراق دوزی، ابریشم دوزی، زنجیره دوزی، دوخت های کردی، زری دوزی، سنبله دوزی و نوار دوزی را نام برد.

زیور آلات سنتی

زیورآلات در واقع مکمل لباس های محلی یک منطقه محسوب میشوند و آداب و فرهنگ و سنت یک منطقه را در خود تعریف می کنند و اغلب در مراسمات عروسی و جشن ها استفاده می شوند. هنرمندان ترکمن خراسان شمالی با بکاربردن موادی همچون نقره، قلع، طلا، یشم، عقیق مهره ها و نگین های شیشه ای رنگی با وسایلی مانند چکش، سمباده، سندان، انبردست، سوهان، سیم چین و مته با ذوق و تبحر خاصی به خلق آثار نفیسی که درون مایه ی فرهنگ بومیشان است می پردازند.

آلات موسیقی قوشمه و دوتار

موسیقی همیشه یکی از پایه های اساسی مراسمات و شادی ها و جشن ها بوده است و در فرهنگ بومی دارای مقام و جایگاه با ارزشی است و هنرمندان با استعدادی توانسته اند با ساخت سازهای سنتی جایگاه خاصی برای این هنر ایجاد کنند.

دوتار، سه تار، دهل و سرنا، کمانچه و قشمه از سازهای مرسوم در خراسان شمالی می باشد.

از سازهای اصیل این استان ساز قشمه است که از جنس چوب ساخته شده و دارای هفت بند در بالا و یک بند در زیر است.

این سازها بیشتر از جنس چوب های توت، افرا، گردو و سنجد ساخته شده و در ساخت ملزومات آن از موادی چون شاخ قوچ و استخوان نیز استفاده میشود.