رشد تماشای آنلاین فیلم و سریال در پلتفرم‌ها
در دههٔ گذشته، تحولی بنیادین در شیوهٔ مصرف رسانه‌ای ایرانیان رخ داده است؛ تحولی که به لطف گسترش اینترنت پرسرعت، همه‌گیر شدن گوشی‌های هوشمند و تغییر سبک زندگی، تماشای آنلاین فیلم و سریال را به یکی از محبوب‌ترین سرگرمی‌ها در ایران بدل کرده است.
در دههٔ گذشته، تحولی بنیادین در شیوهٔ مصرف رسانه‌ای ایرانیان رخ داده است؛ تحولی که به لطف گسترش اینترنت پرسرعت، همه‌گیر شدن گوشی‌های هوشمند و تغییر سبک زندگی، تماشای آنلاین فیلم و سریال را به یکی از محبوب‌ترین سرگرمی‌ها در ایران بدل کرده است.
رشد جهانی VOD و تأثیر آن بر بازار ایران
رشد بازار جهانی صنعت VOD (Video On Demand) بر رشد تماشای آنلاین فیلم و سریال در پلتفرم‌های ایران نیز تاثیر چشم‌گیری داشته است. ارزش جهانی این بازار از ۱۴۶.۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ به بیش از ۲۷۰ میلیارد دلار تا سال ۲۰۲۸ خواهد رسید. در مقایسه، بازار VOD ایران با وجود محدودیت‌ها، در حال شکل‌گیری و رشد است و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۸ ارزش آن به حدود ۴۶۲ میلیون دلار برسد.
در حالی که در سطح جهان پلتفرم‌هایی مانند نتفلیکس، آمازون پرایم و دیزنی‌پلاس میدان‌دار هستند، در ایران پلتفرم‌های نمایش خانگی آنلاین همچون فیلیمو، نماوا، فیلم‌نت و اخیراً شیدا نقش اصلی را ایفا کرده‌اند و به‌مرور جای رسانه‌های سنتی مانند تلویزیون ملی را گرفته‌اند.
شاخص | جهان (۲۰۲۳) | ایران (۲۰۲۳) |
ارزش بازار | ۱۴۶.۶ میلیارد دلار | حدود ۳۰۰ میلیون دلار |
پیش‌بینی ۲۰۲۸ | ۲۷۰.۳ میلیارد دلار | حدود ۴۶۲ میلیون دلار |
نرخ رشد سالانه | ۱۳٪ | ۱۰٪ |
تعداد اشتراک‌ها | ۱.۸ میلیارد | حدود ۱۰ میلیون |
پلتفرم‌های غالب | نتفلیکس، دیزنی+، آمازون پرایم | فیلیمو، فیلم‌نت، نماوا، شیدا |
تغییر رفتار مخاطب ایرانی در تماشای محتوا
تا پیش از دهه ۹۰ شمسی، تماشای فیلم و سریال در ایران عمدتاً از طریق تلویزیون، دی‌وی‌دی یا شبکه‌های ماهواره‌ای صورت می‌گرفت. اما با گسترش دسترسی به اینترنت، مخاطبان به‌تدریج به تماشای آنلاین روی آوردند. دسترسی سریع، تنوع ژانر، امکان مشاهده بدون تبلیغات، هزینه مقرون‌به‌صرفه و کیفیت تصویر بالا از جمله مزایایی هستند که این پلتفرم‌ها را به انتخاب اصلی کاربران تبدیل کرده‌اند.
امروزه، بزرگ‌ترین گروه کاربران این پلتفرم‌ها، افراد ۳۱ تا ۴۵ ساله هستند. همچنین، نسل آلفا نیز به‌واسطه برنامه‌های کودکانه، به بخشی از مخاطبان وفادار تبدیل شده‌اند. با این حال، نسل Z علاقه‌مندی کمتری به پلتفرم‌های ایرانی نشان داده و بخش قابل توجهی از آن‌ها به‌سوی پلتفرم‌های خارجی یا تماشای غیرقانونی رفته‌اند.
مقایسه عملکرد چهار پلتفرم اصلی در ایران
۱. فیلیمو
فیلیمو یکی از بازیگران قدیمی و باتجربه صنعت VOD ایران است. این پلتفرم با تولید سریال‌هایی مانند «یاغی» و «زخم کاری» توانسته هم مخاطب عام و هم مخاطب خاص را جذب کند. سرمایه‌گذاری گسترده، تولید محتوای اختصاصی، پلتفرم پایدار و تیم حرفه‌ای از جمله دلایل موفقیت آن هستند.
۲. شیدا
شاید تازه‌واردتر از بقیه رقبا باشد، اما پلتفرم شیدا با تمرکز بر تجربه کاربری و خلق محتواهای جسورانه در حال باز کردن جای خود در این بازار است. این پلتفرم با سریال‌های «آبان» و «بامداد خمار» پا به عرصه نمایش خانگی گذاشته است.
شیدا بر خلاف دیگر رقبا، بخشی از تمرکز خود را روی جوان‌ترها، تولیدات هنری و فضای تعاملی گذاشته و با این برگ برنده به‌راحتی می‌تواند سهم قابل توجهی از بازار تماشای آنلاین فیلم را از آن خود کند.
اگرچه اطلاعات آماری دقیقی از سهم بازار شیدا منتشر نشده، اما این پلتفرم چندی پیش نیم میلیونی شدن خود را اعلام کرد. و این درحالی است که تنها ۴ ماه از شروع فعالیت آن می‌گذرد. در حال حاضر نشانه‌هایی از رشد پیوسته این پلتفرم وجود دارد. به‌ویژه اگر بتواند در دو حوزه مهم نوآوری در محتوا و اعتمادسازی در پرداخت موفق عمل کند، آیندهٔ روشنی پیش رو خواهد داشت.
۳. فیلم‌نت
فیلم‌نت با تمرکز بر سریال‌های اجتماعی و معمایی نظیر «پوست شیر»، «افعی تهران» و «در انتهای شب»، توانسته جایگاه خود را در بازار تثبیت کند. فیلم‌نت در سال‌های اخیر از یک پخش‌کننده ساده به یک تولیدکننده مستقل تبدیل شده است.
۴. نماوا
نماوا را می‌توان اولین پلتفرم VOD ایرانی نام‌گذاری کرد که در آغاز توسط شرکت اینترنتی شاتل با نام مووی لند راه اندازی شد. از مهم‌ترین آثار آن، مجموعه‌های «قورباغه»، «خاتون» و «جنگل آسفالت» می‌باشد.
چالش‌های کلیدی تماشای فیلم و سریال به‌صورت آنلاین
تماشای غیرقانونی محتوا
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در ایران، تماشای فیلم و سریال به‌صورت غیرقانونی و رایگان از سایت‌های نامعتبر است. این موضوع علاوه بر ضرر مالی به پلتفرم‌ها، به کاهش انگیزه در تولیدکنندگان برای ساخت آثار باکیفیت هم منجر شده است.
نبود قوانین کپی‌رایت
عدم حمایت قانونی از حقوق تولیدکنندگان برای محصولات اختصاصی پلتفرم‌ها، باعث شده آثار پرهزینه در خطر انتشار غیرمجاز قرار بگیرند. برای رشد فرهنگ رعایت کپی رایت تماشای آنلاین سریال به صورت قانونی، به اصلاح جدی قوانین و فرهنگ‌سازی نیاز داریم.
رقابت با پلتفرم‌های بین‌المللی
نتفلیکس و دیگر پلتفرم‌های خارجی تجربه‌ای متفاوت از تماشای فیلم و سریال بدون محدودیت را ارائه می‌دهند. پلتفرم‌های ایرانی باید با سرمایه‌گذاری در محتوا، طراحی تجربه کاربری بهتر، و تعامل با مخاطب، این فاصله را کاهش دهند.
نتیجه‌گیری
فرهنگ تماشای فیلم و سریال در ایران وارد مرحله‌ای تازه شده است. دیگر مانند گذشته، مخاطب مجبور نیست منتظر پخش تلویزیونی باشد یا نسخه فیزیکی فیلم را تهیه کند. با گسترش پلتفرم‌های VOD، انتخاب گسترده‌تر، تجربه بهتر و دسترسی آسان‌تری به محتوا فراهم شده است.
