تعریف مفهوم پارادوکس و انواع آن با مثال

پارادوکس چیست و چند نوع دارد ؟

پارادوکس، به معنی حرف، کلمه و یا عملی است که با پندار همگانی تناقض داشته باشد، واژه (Paradox) متشکل از دو واژه یونانی (Para) به معنای «تناقض با» و (Doxa) به معنای عقیده و رای است.

پارادوکس کاربردهای متعددی دارد، مانند:

پارادوکس منطقی یا پارادوکس نظریه :

این نوع پارا دوکس مانند پارادوکس برتراند راسل ناظر به مفاهیم منطقی یا ریاضی محض هستند.

پارادوکس زبان شناختی :

این نوع پارادوکس مانند پارادوکس دروغگو ناظر به مفاهیمی چون معنا و اشاره هستند.

پارادوکس عملی :

در آن تناقض در عمل وجود داشته و تناقض در خود گفتار وجود ندارد مانند جمله :«دارد باران می بارد، اما من آن را باور نمی کنم.» تناقضی در قسمت اول و دوم این جمله وجود ندارد اما گوینده با بیان بخش دوم، بیان بخش اول را خنثی می کند.

پارادوکس در ادبیات شعر فارسی

چنانچه پیش از این هم در نمناک عنوان شد یکی از آرایه های ادبی در شعر فارسی تناقض است که به معنای ناسازگاری و ضد یکدیگر بودن و در اصطلاح ادبی آوردن دو واژه یا دو معنی متناقض در کلام است. خاستگاه پارادوکس را باید در سخنان رمزآلود عارفان در ادبیات عرفانی جستجو کرد.

نمونه ابیاتی که در آنها پارادوکس به کار رفته است :

هر کسی رویی به سویی برده اند وین عزیزان رو به بی سو کرده اند •••• هر کبوتر می پرد زی جانبی وین کبوتر جانب بی جانبی

هر عقابی می پرد از جا به جا وین عقابان راست بی جایی سرا •••• ما نه مرغان هوائی خانگی دانه ما دانه بی دانگی ( مولوی )

هرگز وجود حاضر غایب شنیده ای •••• من در میان جمع و دلم جای دیگر است. (سعدی )

کی شود این روان من ساکن •••• این چنین ساکن روان که منم( مولوی )

برگ بی برگی نداری لاف درویشی مزن •••• رخ چو عیاران نداری جان چو نامردان مکن

خنده گریند همه لاف زنان بر در تو •••• گریه خندند همه سوختگان در بر تو ( سنایی )