حکم گرفتن شیربها از نظر فقها چیست؟

حکم گرفتن شیربها از نظر فقها

در برخی از خانواده ها مرسوم است قبل از ازدواج دختر پولی را از داماد می گیرند که این پول جدا از مهریه می باشد و به آن « شیر بها » می گویند. گرفتن شیربها در ازدواج، ناشی از دلیلی شرعی نبوده و نمی توان داماد را ملزم به پرداخت آن کرد. اما اگر داماد این پول را با رضایت کامل به خانواده عروس دهد و یا شیربها در قالب شرط ضمن عقد مطرح شود، اشکالی ندارد.

گرفتن شیربها حلال است؟

اگر داماد مقداری پول را به عنوان شیربها با رضایت کامل به والدین عروس ببخشد این پول حلال است و یا اگر پدر یا برادر دختر برای وساطت، پول بگیرند تا رضایت او را کسب کنند در این صورت نیز دریافت آن حلال است.

آیا شیربها و مهریه یکی است؟

در ازدواج پرداختن مهریه و شروط ضمن عقد لازم است و رضایت دختر شرط است. مهریه و شرایط، منوط به رضایت زوج و زوجه است و زاید بر آن مشروع نیست. بهتر است دختران و خانواده دختر سختگیری را کنار بگذارند و مبلغی به عنوان شیربها طلب نکنند.

تعیین شیربها

شیربها به یکی از دو صورت زیرمی تواند تعیین شود:

شیربها جزئی از مهریه باشد:

در این صورت والدین دختر برای خرید جهیزیه او مبلغی را نقداً دریافت می کنند و برای خرید جهاز به مصرف می رسانند. گرچه این وجه شیربها نامیده می شود اما جزو مهریه است و مالک آن هم دختر است و تصرف در آن باید با اجازه او باشد و گرفتن این شیربها اشکالی ندارد.

شیربها علاوه بر مهر باشد:

اگر والدین دختر مقداری پول را علاوه بر مهریه از داماد برای خودشان و به عنوان حق الزحمه بگیرند تا کارشکنی در ازدواج نکنند ، چنین قرار دادی باطل است و در صورت عدم رضایت داماد این پول حرام و غیر مشروع است ولی اصل عقد صحیح است.

امام رضا (ع) فرمود: 

«اگر مردی با زنی ازدواج کند و مهر او را بیست هزار (دینار یا درهم) قرار دهد و شرط کند که ده هزار هم به پدرش بدهد، مهر جایز است ولی آن چه را برای پدر دختر قرار داده فاسد می باشد».

ولی اگر داماد با رضایت کامل مبلغی را به والدین همسرش ببخشد این پول حلال است و گرفتن آن اشکالی ندارد.

احکام گرفتن شیربها

امام خمینی(ره):

اگر شیربها را در مقابل عملی مثل سعی در ازدواج می گیرد یا با رضایت به او می بخشند، حلال است. (تحریرالوسیله، 1382، ج2، ص 298، م9) (استفتائات، 1382، ج 3، ص 190، س 38)

آیه الله بهجت(ره):

اگر جزو مهریه باشد یا به عنوان جعاله (تعهد به پرداخت مالی معین، در برابر انجام دادن کاری حلال و درخور اعتنای عقلاء ـ فرهنگ فقه، ج3، ص90) باشد یا شرط ضمن عقد باشد، لازم الوفاء است. (در غیراین صورت) مربوط به تراضی طرفین است. (استفتائات 1386، ج4، ص 49، 4723 و 2725)

آیه الله تبریزی(ره):

گرفتن شیربها مورد اشکال است ولی اگر به صورت شرط ضمن عقد برای غرض صحیح دیگری شرط هبه کنند برای پدر دختر و غیره یا در مقابل عمل مباح برای غیر دختر مالی را به عنوان جعاله و مانند آن قرار دهند جایز است. (استفتائات، 1385، ج1، ص 263، م 1628و ج2، ص 328، س 1351)

آیه الله خوئی(ره):

اگر در متن عقد شرط شود که زوج بدهد، صحیح و پرداختن آن لازم است.(استفتائات، ص 314، س 1051)

آیه الله سیستانی(دام ظلّه):

اگر شیربها را در مقابل عملی مثل سعی در ازدواج می گیرد یا با رضایت به او می بخشند، حلال است. (منهاج الصالحین، 1427هـ ق، ج3، ص 94، م 301 و سوال شفاهی از دفتر)

آیه الله صافی گلپایگانی(دام ظلّه):

اگرشیربها را در مقابل عملی مثل سعی در ازدواج می گیرد یا با رضایت به او می بخشند، حلال است. (هدایه العباد، 1420هـ ق، ج2، ص 457، م9) (جامع الاحکام، 1385، ج2، ص 26، س1306)

آیه الله فاضل لنکرانی(ره):

اگر شیربها را در مقابل عملی مثل سعی در ازدواج می گیرد یا با رضایت به او می بخشند، حلال است. (الاحکام الواضحه، 1426هـ ق، ص 290، م 1732)(جامع المسائل، ج1، ص 395، س 1497)

آیه الله گلپایگانی(ره):

اگر شیربها را در مقابل عملی مثل سعی در ازدواج می گیرد یا با رضایت به او می بخشند، حلال است. (مجمع المسائل، 1412هـ ق، ج2، ص 168، س 469) (هدایه العباد، ج2، ص 360، م 1262)

آیه الله مکارم شیرازی(دام ظلّه):

اگر به صورت شرط ضمن عقد به هنگام خواندن عقد نکاح قید شود، جایز است. (استفتائات جدید، ج1، ص 242، با استفاده از س 854 و ص 245، با استفاده از س 868)

آیه الله نوری همدانی(دام ظلّه):

اگر به عنوان جعاله یا هبه باشد، اشکال ندارد. (هزار و یک مساله فقهی، 1383، ج2، ص 188، س 626)

آیه الله وحید خراسانی(دام ظلّه):

اگر دادن و گرفتن شیربها به عنوان جعاله برای عمل مباحی باشد جایز و حلال است و عامل استحقاق آن را دارد و زوج بعد از دادن آن نمی تواند آن را پس بگیرد و اگر به عنوان جعاله نیست چنانچه زوج با طیب نفس و رضایت خود، شیربها را به نزدیکان دختر می دهد اگر چه برای جلب خاطر و راضی کردن نزدیکان باشد به جهت اینکه رضایت آن نزدیکان، فی نفسه مقصود است (مثل رضایت ولی در ازدواج بکر) یا به جهت اینکه رضایت دختر منوط به رضایت نزدیکان است (مثل وابسته بودن رضایت دختر به رضایت مادرش) و با ملاحظه این جهات زوج با طیب نفس و رضایت این مال را بذل می کند گرفتن آن جایز است ولی در این صورت زوج می تواند تا زمانی که مال بذل شده از ناحیه وی موجود است، مالش را پس بگیرد ولی اگر زوج به دادن شیربها راضی نیست و فقط به جهت استخلاص دختر شیربها را می دهد چون نزدیکان مانع از ازدواج هستند در حالیکه دختر با همان مهریه راضیه به ازدواج است در این صورت گرفتن و تصرف در شیربها حرام است و معصیت خدای متعال می باشد و زوج می تواند آن را پس بگیرد و حتی در صورتی که تلف شده می تواند بدل آن را مطالبه نماید.

آیا شیربها را می توان بعد از عقد پس گرفت؟

همه مراجع:

 اگر با رضایت تمام بخشیده و عین مال هم هنوز باقی است و یا اینکه اصلاً با میل و رضایت نداده، می تواند از آنان پس بگیرد. اما اگر به عنوان جعاله داده نمی تواند.

آیت الله بهجت: 

اگر به طوری که بیان شد لازم الوفا باشد، نمی تواند پس بگیرد.

آیت الله فاضل لنکرانی: 

آنچه به عناوین مختلف غیر از مهریه و زاید بر آن گرفته می شود، چند صورت دارد:

1ـ اگر به عنوان جعاله، اخذ شود، شرعاً اشکال ندارد و حلال است و زوج هم بعداً حق رجوع ندارد.

2ـ اگر برای جلب رضایت پدر دختر، یا جلب رضایت خود دختر می پردازد، گرفتن آن جایز است، ولی اگر زوج بخواهد می تواند آن را تا وقتی موجود است، پس بگیرد.

تعلق گرفتن خمس به شیربها و مهریه

مهریه خمس ندارد.

اگر شیربها به عنوان هدیه باشد، خمس به آن تعلق نمی گیرد.

دادن شیربها برای خرید جهیزیه

آیت الله فاضل لنکرانی:

 اگر داماد شیربها را به عنوان پیش کشی و هبه داده است و از طرف عروس با آن جهیزیه خریده اند، جهیزیه متعلق به عروس است نه داماد و اگر هدیه نکرده، بلکه داده است که جهیزیه بخرند و همراه عروس کنند، در این صورت متعلق به داماد است.

تعلق خمس به جهیزیه ای که با شیربها گرفته شده

اگر به عنوان شیربها برای داماد اجناسی را تعیین کنند که به عنوان جهیزیه بخرد و این اجناس بیشتر از یک سال بدون استفاده باقی بمانند آیا به آنها خمس تعلّق می گیرد؟

اگر داماد اجناس تعیین شده را بخرد و به عروس یا خانواده او بدهد ، خمس آن بر هیچ یک واجب نیست.

آیا مادر می تواند شیربها بگیرد؟

زمانی مادر می تواند شیربها بگیرد که گرفتن شیربها توسط او از شروط ضمن عقد باشد.